Οι επτά πληγές του πλανήτη σήμερα
Δεν φταίει μόνο ο φορτιστής του κινητού που ξεχνάτε να βγάλετε από την πρίζα. Η παγκόσμια φτώχεια και η υπερβολική αλιεία απειλούν εξίσου τον πλανήτη.
της Ηρώς Κουνάδη
Μάθαμε –τόσο καλά που σχεδόν το μουρμουρίζουμε στον ύπνο μας– να μην αφήνουμε τις συσκευές στο stand by, να οδηγούμε κάνοντας οικονομία στα καύσιμα, και να ανακυκλώνουμε ό,τι μπορεί να ανακυκλωθεί. Ξέρουμε, όμως, πραγματικά, τι είναι αυτό που καταστρέφει το περιβάλλον του πλανήτη, γιατί εξακολουθούν να λιώνουν οι πάγοι, και ποια είναι τα πιο επείγοντα περιβαλλοντικά ζητήματα των τελευταίων χρόνων; Αναζητώντας απαντήσεις, ξεκοκαλίσαμε τις τελευταίες μελέτες και εκστρατείες των περιβαλλοντικών οργανώσεων, και έχουμε να πούμε ότι τα νέα δεν είναι καθόλου καλά.
Οι επτά πληγές του πλανήτη
Υπεραλίευση: Η αλιεία είναι μια από τις αρχαιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Τη σημερινή εντατική μορφή της, σύμφωνα με τα στοιχεία της greenpeace, την απέκτησε μόλις τον περασμένο αιώνα. Η σύγχρονη εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλών αποθεμάτων ψαριών σε πολλές θάλασσες του πλανήτη, καθότι η παγκόσμια αλιευτική παραγωγή έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία σαράντα χρόνια. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως αυξήθηκαν τα αποθέματα των ψαριών. Απλά, μεγάλωσε η αποτελεσματικότητα των αλιευτικών εργαλείων και βέβαια, το μέγεθος των στόλων.
Αλιευτικά εργαλεία όπως οι μηχανότρατες, σέρνονται στον πυθμένα της θάλασσας, ξεριζώνοντας και καταστρέφοντας σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα που χρειάζονται εκατοντάδες χρόνια για να σχηματιστούν, όπως κοράλλια και υποθαλάσσια βλάστηση. Η χρήση τους έχει σαν αποτέλεσμα να καταλήγουν στα δίχτυα μεγάλες ποσότητες μη εμπορεύσιμων ειδών που ξαναρίχνονται νεκρά στη θάλασσα. Πολλά από αυτά τα είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση, όπως δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες, καρχαρίες, θαλασσοπούλια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μηχανότρατες και τα παρασυρόμενα αφρόδιχτα (τα λεγόμενα τείχη του θανάτου). Τα αφρόδιχτα μάλιστα, ενώ έχουν απαγορευτεί, συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται παράνομα στα νερά της Μεσογείου.
Ατμοσφαιρική ρύπανση: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι ο αόρατος «δολοφόνος» που ευθύνεται για 1,3 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο. Το πρόβλημα, εδώ, μοιάζει με συγκοινωνούν δοχείο: Όσο πιο καθαρός γίνεται ο αέρας στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία για παράδειγμα, τόσο πιο ακατάλληλος γίνεται σε αναπτυσσόμενα κράτη όπως η Κίνα. Κύρια πηγή του προβλήματος αποτελεί η αυξημένη καύση άνθρακα. Τα καλά νέα είναι πως η τεχνολογία κάνει συνεχώς μεγάλα βήματα προς την δημιουργία τεχνικών για την αναχαίτιση του προβλήματος –με την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και συστήματα αντιστάθμισης του άνθρακα (όπως αυτά που χρησιμοποιούν και προβάλλουν οι αεροπορικές εταιρείες). Μένει τα κράτη να επενδύσουν στην εξέλιξη και την εφαρμογή τους.
Ρύπανση των υδάτων: Σε πολλές περιπτώσεις η θάλασσα αντιμετωπίζεται σαν χωματερή στην οποία καταλήγουν εκατομμύρια τόνοι αστικών λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων (μεταξύ των οποίων πυρηνικά απόβλητα και τοξικές ουσίες) και φυτοφαρμάκων. Σύμφωνα με τις μελέτες της Greenpeace, πολλές τοξικές ουσίες ανιχνεύονται πλέον στους πιγκουίνους και τις πολικές αρκούδες, παρότι ζουν πολύ μακριά από βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Αυτοκίνητα: «Μπροστά στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα των αεροπλάνων ή των εργοστασίων, πόσο αμελητέο θα είναι το αυτοκίνητό μου!» μπορεί να σκεφτήκατε. Και δεν θα είχατε άδικο, αν τα αυτοκίνητα του πλανήτη δεν ήταν υπερβολικά πολλά. Τόσο πολλά, ώστε μόνο στις ΗΠΑ (όπου κυκλοφορούν 232 εκατομμύρια αυτοκίνητα) να ευθύνονται για το ένα πέμπτο όλων των εκπομπών αερίων που επιβαρύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σκεφτείτε ότι ένα μόνο αυτοκίνητο εκπέμπει περίπου πεντέμισι τόνους (ναι, τόνους!) διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο. Και για να γίνουν τα πράγματα λίγο χειρότερα, ένα μέσο αυτοκίνητο στις ΗΠΑ καταναλώνει περί τα 2.271 λίτρα βενζίνης τον χρόνο –πράγμα που σημαίνει ότι εκτός από την μόλυνση της ατμόσφαιρας και την υπερθέρμανση του πλανήτη, το αγαπημένο σας τροχοφόρο ευθύνεται και για την εξάντληση των φυσικών πόρων (λέγε με εξορύξεις πετρελαίου).
Αποψίλωση των δασών: Υπήρχε μια εποχή, όχι και τόσο μακρινή, που η πλειοψηφία των εδαφών του πλανήτη καλυπτόταν από δάση. Σήμερα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΗΕ, εξαφανίζουμε κάθε χρόνο 129.499.410 στρέμματα δασών. Το 70% της χλωρίδας και της πανίδας του πλανήτη ζει στα δάση, και η εξαφάνιση του φυσικού τους περιβάλλοντος απειλεί την ύπαρξή τους. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στα τροπικά δάση, που καλύπτουν μια έκταση η οποία αντιστοιχεί στο 7% των εδαφών της Γης, και αποτελούν το «σπίτι» των μισών περίπου μορφών ζωής του πλανήτη. Αν δεν αλλάξουν οι σημερινοί ρυθμοί αποψίλωσης, οι υπολογισμοί λένε ότι τα τροπικά δάση θα έχουν εξαφανιστεί μέσα σε εκατό χρόνια.
Παγκόσμια φτώχια: Το πρόβλημα της παγκόσμιας φτώχειας δεν είναι μόνο ανθρωπιστικό, αλλά και περιβαλλοντικό, επισημαίνουν οι έρευνες των οικολογικών οργανώσεων, τονίζοντας ότι η έλλειψη χρηματικών πόρων σε περιοχές όπως ο βραζιλιάνικος Αμαζόνιος και η Μαδαγασκάρη οδηγεί με τη σειρά της σε αποψιλώσεις και οικολογικές ατασθαλίες. Για να το θέσουμε απλούστερα, το πρόβλημα της ύπαρξης δύο ή περισσότερων ταχυτήτων ανάπτυξης στα κράτη του πλανήτη επισκιάζει τις περιβαλλοντικές προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν, κυρίως στα αναπτυσσόμενα κράτη –όπου το πρόβλημα της εξαφάνισης των τροπικών δασών, επί παραδείγματι, εντοπίζεται εντονότερο.
Υπερπληθυσμός: Η αύξηση του πληθυσμού της Γης ήταν κάποτε το νούμερο ένα ζήτημα στην ατζέντα των επιστημόνων – οι πλέον «καταστροφολάγνοι» εκ των οποίων μιλούσαν για «πληθυσμιακή ασφυξία» του πλανήτη, που θα οδηγούσε στην καταστροφή. Κι ενώ η σημασία του συγκεκριμένου προβλήματος είχε υποβιβαστεί αρκετά με την πάροδο των ετών, το 2011 γεννήθηκε ο 7.000.000.000ος κάτοικος του πλανήτη. Οι στατιστικές εκτιμούν πως το φράγμα των εννέα δισεκατομμυρίων ανθρώπων θα σπάσει εντός του αιώνα, γεγονός που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου εξανέμισης των πόρων του πλανήτη.
Μάθαμε –τόσο καλά που σχεδόν το μουρμουρίζουμε στον ύπνο μας– να μην αφήνουμε τις συσκευές στο stand by, να οδηγούμε κάνοντας οικονομία στα καύσιμα, και να ανακυκλώνουμε ό,τι μπορεί να ανακυκλωθεί. Ξέρουμε, όμως, πραγματικά, τι είναι αυτό που καταστρέφει το περιβάλλον του πλανήτη, γιατί εξακολουθούν να λιώνουν οι πάγοι, και ποια είναι τα πιο επείγοντα περιβαλλοντικά ζητήματα των τελευταίων χρόνων; Αναζητώντας απαντήσεις, ξεκοκαλίσαμε τις τελευταίες μελέτες και εκστρατείες των περιβαλλοντικών οργανώσεων, και έχουμε να πούμε ότι τα νέα δεν είναι καθόλου καλά.
Οι επτά πληγές του πλανήτη
Υπεραλίευση: Η αλιεία είναι μια από τις αρχαιότερες ανθρώπινες δραστηριότητες. Τη σημερινή εντατική μορφή της, σύμφωνα με τα στοιχεία της greenpeace, την απέκτησε μόλις τον περασμένο αιώνα. Η σύγχρονη εντατική αλιεία έχει οδηγήσει στην εξαφάνιση πολλών αποθεμάτων ψαριών σε πολλές θάλασσες του πλανήτη, καθότι η παγκόσμια αλιευτική παραγωγή έχει τετραπλασιαστεί τα τελευταία σαράντα χρόνια. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως αυξήθηκαν τα αποθέματα των ψαριών. Απλά, μεγάλωσε η αποτελεσματικότητα των αλιευτικών εργαλείων και βέβαια, το μέγεθος των στόλων.
Αλιευτικά εργαλεία όπως οι μηχανότρατες, σέρνονται στον πυθμένα της θάλασσας, ξεριζώνοντας και καταστρέφοντας σημαντικά θαλάσσια οικοσυστήματα που χρειάζονται εκατοντάδες χρόνια για να σχηματιστούν, όπως κοράλλια και υποθαλάσσια βλάστηση. Η χρήση τους έχει σαν αποτέλεσμα να καταλήγουν στα δίχτυα μεγάλες ποσότητες μη εμπορεύσιμων ειδών που ξαναρίχνονται νεκρά στη θάλασσα. Πολλά από αυτά τα είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση, όπως δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες, καρχαρίες, θαλασσοπούλια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι μηχανότρατες και τα παρασυρόμενα αφρόδιχτα (τα λεγόμενα τείχη του θανάτου). Τα αφρόδιχτα μάλιστα, ενώ έχουν απαγορευτεί, συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται παράνομα στα νερά της Μεσογείου.
Ατμοσφαιρική ρύπανση: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι ο αόρατος «δολοφόνος» που ευθύνεται για 1,3 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο. Το πρόβλημα, εδώ, μοιάζει με συγκοινωνούν δοχείο: Όσο πιο καθαρός γίνεται ο αέρας στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία για παράδειγμα, τόσο πιο ακατάλληλος γίνεται σε αναπτυσσόμενα κράτη όπως η Κίνα. Κύρια πηγή του προβλήματος αποτελεί η αυξημένη καύση άνθρακα. Τα καλά νέα είναι πως η τεχνολογία κάνει συνεχώς μεγάλα βήματα προς την δημιουργία τεχνικών για την αναχαίτιση του προβλήματος –με την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και συστήματα αντιστάθμισης του άνθρακα (όπως αυτά που χρησιμοποιούν και προβάλλουν οι αεροπορικές εταιρείες). Μένει τα κράτη να επενδύσουν στην εξέλιξη και την εφαρμογή τους.
Ρύπανση των υδάτων: Σε πολλές περιπτώσεις η θάλασσα αντιμετωπίζεται σαν χωματερή στην οποία καταλήγουν εκατομμύρια τόνοι αστικών λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων (μεταξύ των οποίων πυρηνικά απόβλητα και τοξικές ουσίες) και φυτοφαρμάκων. Σύμφωνα με τις μελέτες της Greenpeace, πολλές τοξικές ουσίες ανιχνεύονται πλέον στους πιγκουίνους και τις πολικές αρκούδες, παρότι ζουν πολύ μακριά από βιομηχανικές εγκαταστάσεις.
Αυτοκίνητα: «Μπροστά στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα των αεροπλάνων ή των εργοστασίων, πόσο αμελητέο θα είναι το αυτοκίνητό μου!» μπορεί να σκεφτήκατε. Και δεν θα είχατε άδικο, αν τα αυτοκίνητα του πλανήτη δεν ήταν υπερβολικά πολλά. Τόσο πολλά, ώστε μόνο στις ΗΠΑ (όπου κυκλοφορούν 232 εκατομμύρια αυτοκίνητα) να ευθύνονται για το ένα πέμπτο όλων των εκπομπών αερίων που επιβαρύνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Σκεφτείτε ότι ένα μόνο αυτοκίνητο εκπέμπει περίπου πεντέμισι τόνους (ναι, τόνους!) διοξειδίου του άνθρακα κάθε χρόνο. Και για να γίνουν τα πράγματα λίγο χειρότερα, ένα μέσο αυτοκίνητο στις ΗΠΑ καταναλώνει περί τα 2.271 λίτρα βενζίνης τον χρόνο –πράγμα που σημαίνει ότι εκτός από την μόλυνση της ατμόσφαιρας και την υπερθέρμανση του πλανήτη, το αγαπημένο σας τροχοφόρο ευθύνεται και για την εξάντληση των φυσικών πόρων (λέγε με εξορύξεις πετρελαίου).
Αποψίλωση των δασών: Υπήρχε μια εποχή, όχι και τόσο μακρινή, που η πλειοψηφία των εδαφών του πλανήτη καλυπτόταν από δάση. Σήμερα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του ΟΗΕ, εξαφανίζουμε κάθε χρόνο 129.499.410 στρέμματα δασών. Το 70% της χλωρίδας και της πανίδας του πλανήτη ζει στα δάση, και η εξαφάνιση του φυσικού τους περιβάλλοντος απειλεί την ύπαρξή τους. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στα τροπικά δάση, που καλύπτουν μια έκταση η οποία αντιστοιχεί στο 7% των εδαφών της Γης, και αποτελούν το «σπίτι» των μισών περίπου μορφών ζωής του πλανήτη. Αν δεν αλλάξουν οι σημερινοί ρυθμοί αποψίλωσης, οι υπολογισμοί λένε ότι τα τροπικά δάση θα έχουν εξαφανιστεί μέσα σε εκατό χρόνια.
Παγκόσμια φτώχια: Το πρόβλημα της παγκόσμιας φτώχειας δεν είναι μόνο ανθρωπιστικό, αλλά και περιβαλλοντικό, επισημαίνουν οι έρευνες των οικολογικών οργανώσεων, τονίζοντας ότι η έλλειψη χρηματικών πόρων σε περιοχές όπως ο βραζιλιάνικος Αμαζόνιος και η Μαδαγασκάρη οδηγεί με τη σειρά της σε αποψιλώσεις και οικολογικές ατασθαλίες. Για να το θέσουμε απλούστερα, το πρόβλημα της ύπαρξης δύο ή περισσότερων ταχυτήτων ανάπτυξης στα κράτη του πλανήτη επισκιάζει τις περιβαλλοντικές προτεραιότητες που πρέπει να τεθούν, κυρίως στα αναπτυσσόμενα κράτη –όπου το πρόβλημα της εξαφάνισης των τροπικών δασών, επί παραδείγματι, εντοπίζεται εντονότερο.
Υπερπληθυσμός: Η αύξηση του πληθυσμού της Γης ήταν κάποτε το νούμερο ένα ζήτημα στην ατζέντα των επιστημόνων – οι πλέον «καταστροφολάγνοι» εκ των οποίων μιλούσαν για «πληθυσμιακή ασφυξία» του πλανήτη, που θα οδηγούσε στην καταστροφή. Κι ενώ η σημασία του συγκεκριμένου προβλήματος είχε υποβιβαστεί αρκετά με την πάροδο των ετών, το 2011 γεννήθηκε ο 7.000.000.000ος κάτοικος του πλανήτη. Οι στατιστικές εκτιμούν πως το φράγμα των εννέα δισεκατομμυρίων ανθρώπων θα σπάσει εντός του αιώνα, γεγονός που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου εξανέμισης των πόρων του πλανήτη.
