Ξεφορτωθείτε τους εφιάλτες

του Γιώργου Κόκουβα

Τέρατα που μας καταδιώκουν. Εικόνες του εαυτού μας να πνίγεται αβοήθητος. Ανθρωποκυνηγητά με πλοκή θρίλερ. Και μετά… ξυπνάμε. Οι εφιάλτες δεν είναι σπάνιο φαινόμενο. Σύμφωνα με έρευνες, περίπου το 5-10% του πληθυσμού βλέπει άσχημα όνειρα τουλάχιστον μια φορά τον μήνα. Τι γίνεται, όμως, όταν το φαινόμενο αρχίζει να γίνεται ενοχλητικό και να διαταράσσει τον ύπνο μας;

Οι εφιάλτες, όπως και τα όνειρα, μας «επισκέπτονται» κατά την διάρκεια του REM (Rapid Eye Movement) ύπνου –το στάδιο του ύπνου κατά το οποίo τα μάτια μας κινούνται γρήγορα. Η διαφορά τους είναι πως προκαλούν αισθήματα έντασης, φόβου χωρίς διαφυγή, τρόμου, άγχους ή πανικού, που συνήθως ξυπνούν αυτόν που τους βλέπει.

Ποια είναι, όμως, η πηγή ενός εφιάλτη; Το να βρει κανείς την αιτία για την οποία ξυπνά κάθε βράδυ παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο κατά πόσο μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα. Υπ’ αριθμόν ένα «σύμμαχος» του εφιάλτη είναι το άγχος. Όλοι λίγο πολύ αντιμετωπίζουμε καταστάσεις που γεννούν στρες στην καθημερινότητά μας και γι’ αυτό άλλωστε δεν υπάρχει και άνθρωπος που να μην έχει δει εφιάλτη έστω και μία φορά στην ζωή του.

Ο Ernest Hartmann, ψυχίατρος και γνωστός για την εξειδικευμένη μελέτη του σχετικά με τα όνειρα, πιστεύει πως οι εφιάλτες απλώς μεταφράζουν τους φόβους μας ή άλλα δυσάρεστα συναισθήματα σε δραματοποιημένο πλαίσιο. Υπό αυτό το πρίσμα, διαφαίνεται η επόμενη αιτία των εφιαλτών, που είναι η μετατραυματική διαταραχή. Κάποια δυσάρεστη εμπειρία του παρελθόντος (μία κλοπή, ένας βιασμός κλπ) «στοιχειώνουν» τον άνθρωπο που την βίωσε και μεταφέρονται στον ύπνο του. Σε αυτήν την περίπτωση είναι που παρατηρούνται οι περισσότεροι εφιάλτες που επαναλαμβάνονται κάθε βράδυ και ανησυχούν ακόμη περισσότερο τους «άτυχους του ύπνου».

Επίσης, σωματικοί και οργανικοί παράγοντες μπορεί να κρύβονται πίσω από τις εφιαλτικές εικόνες. Μια φαρμακευτική αγωγή, για παράδειγμα, μπορεί να περιέχει ουσίες που προκαλούν τέτοιες παρενέργειες. Η κατάχρηση αλκοόλ και τα αντικαταθλιπτικά ανήκουν επίσης στους υπαίτιους. Ακόμη και ο τρόπος που κοιμόμαστε, τέλος, επηρεάζει το «οπτικό περιεχόμενο» του REM ύπνου μας. Αν πιέζετε το πρόσωπό σας στο μαξιλάρι, είναι πολύ πιθανόν να δείτε τον κλασικό εφιάλτη του πνιγμού.

Μπορούν να αντιμετωπιστούν οι εφιάλτες;
Αν πρόκειται για τους συνηθισμένους περιστασιακούς εφιάλτες που όλοι βλέπουμε, μάλλον πρέπει να αναζητήσουμε την αιτία στο καθημερινό άγχος. Ωστόσο, η Διεθνής Ένωση για την Μελέτη των ονείρων μάς πληροφορεί πως σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει, το 50% όσων βλέπουν συχνά εφιάλτες, δεν το θεωρούν πρόβλημα και δηλώνουν ότι τους βρίσκουν «συναρπαστικούς» ή «αποτέλεσμα του δημιουργικού μυαλού τους».

Πρόβλημα υπάρχει για όσους έχουν χάσει κυριολεκτικά τον ύπνο τους και δεν τολμούν να κλείσουν τα μάτια τους για να μην επιστρέψει εκείνος ο εφιάλτης που δεν αντέχουν να βλέπουν. Το σημαντικό σε αυτή την περίπτωση είναι να βρεθεί η πηγή του εφιάλτη. Εφόσον, με μια ερώτηση στον γιατρό, αποκλειστεί η πιθανότητα το πρόβλημα να οφείλεται σε φάρμακα, και αφού ελαττωθεί η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, απομένει το άτομο να ψάξει τα ψυχολογικά αίτια.

Στην περίπτωση του μετατραυματικού στρες, είναι φυσιολογικό να υπάρξουν εφιάλτες, και μάλιστα με περιεχόμενο που σχετίζεται άμεσα με την τραυματική εμπειρία. Πάντως, ο κανόνας είναι πως μετά τις πρώτες εβδομάδες, η ένταση αρχίζει να υποχωρεί και οι εφιάλτες «καταλαγιάζουν». Αν αυτό δεν συμβεί, η συμβουλή ενός ψυχοθεραπευτή είναι η πιο αποτελεσματική λύση.

Το επιμύθιο είναι πως ο φόβος, το άγχος και εν γένει η αιτία που προκαλεί τους εφιάλτες πρέπει να αντιμετωπιστεί στον ξύπνιο μας, για να μην μας ταλαιπωρεί στον ύπνο μας. Η Διεθνής Ένωση για την Μελέτη των ονείρων προτείνει μια μέθοδο αποευαισθητοποίησης, η οποία ξεκινά με την αντιμετώπιση του εφιάλτη, αφού πρώτα αποβληθεί το έντονο στρες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την καταγραφή του εφιάλτη σε χαρτί ή με την περιγραφή του σε κάποιον φίλο.

Στην συνέχεια, αποκωδικοποιείτε το όνειρο και το πλάθετε στην φαντασία σας με το happy end που εσείς επιθυμείτε. Παίζετε «σαν ταινία» την βελτιωμένη εκδοχή του εφιάλτη στο μυαλό σας πριν κοιμηθείτε και επαναλαμβάνετε την διαδικασία για αρκετές ημέρες, μέχρι τελικά ο εφιάλτης να υποχωρήσει.

Άλλα tips για «όνειρα γλυκά»
- Όταν ξυπνήσετε αγχωμένοι εξαιτίας ενός εφιάλτη, ετοιμάστε ένα χαλαρωτικό χαμομήλι, το οποίο θα σας βοηθήσει να ξανακοιμηθείτε ήρεμοι.
- Ακόμη και η ονειροπαγίδα τελικά, ή το να κοιμάστε αγκαλιά με ένα μαξιλάρι ή ένα λούτρινο ζωάκι μπορεί να βοηθήσει. Οι ειδικοί λένε πως και μόνο στην ιδέα ότι κάτι σας προστατεύει, οι εφιάλτες μπορούν να υποχωρήσουν.
- Για τα μικρά παιδιά, οι εφιάλτες αποτελούν συχνό φαινόμενο και οφείλονται στην δυσκολία να αντιμετωπίσουν τα πρώτα πραγματικά άγχη της παιδικής ηλικίας. Αυτό που πρέπει να κάνουν οι γονείς είναι να καθησυχάσουν το παιδί τους και να είναι όσο πιο ψύχραιμοι μπορούν για να του μεταφέρουν την ηρεμία και το αίσθημα ασφάλειας κάθε φορά που ξυπνά τρομαγμένο.
- Μπορείτε να βελτιώσετε τις συνήθειες του ύπνου σας. Το να κοιμάστε φυσιολογικές και σταθερές ώρες μπορεί να βοηθήσει περισσότερο από όσο νομίζετε.