Δαιμονισμένοι: Ο Konstantin Bogomolov ξανά στη Στέγη

«Η απόλυτη ελευθερία θα υπάρξει όταν θα είναι αδιάφορο αν ζούμε ή δεν ζούμε.»
Φ. Ντοστογιέφσκι, Δαιμονισμένοι

Είναι η πρώτη φορά που η Στέγη καλεί έναν ξένο δημιουργό να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς. Ο ρηξικέλευθος Ρώσος δημιουργός, που αποθεώθηκε το 2016 για τους αξέχαστους «Καραμάζοφ» του, επανέρχεται με Ντοστογιέφσκι και οι χίλιες σελίδες των «Δαιμονισμένων» ζωντανεύουν στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Μηδενιστές και προφήτες, τρομοκράτες και επαναστάτες, εκτελεστές και αυτόχειρες κατακλύζουν την Κεντρική Σκηνή της Στέγης από 22 Νοεμβρίου έως 10 Δεκεμβρίου. Το απέραντο μυθιστορηματικό υλικό των Δαιμονισμένων (1870-72) αναδομείται θεατρικά από τον Ρώσο σκηνοθέτη Κονσταντίν Μπογκομόλοφ (γενν. 1975), σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που η Στέγη καλεί έναν ξένο καλλιτέχνη να σκηνοθετήσει Έλληνες ηθοποιούς.



Η επιλογή δεν είναι τυχαία. Με μια πεντάωρη διασκευή των Αδερφών Καραμάζοφ στη Στέγη, που αποθεώθηκε από θεατές και κριτικούς, ο Μπογκομόλοφ συστήθηκε το 2016 στο ελληνικό κοινό, μεταφέροντας το εμβληματικό μυθιστόρημα του Ντοστογιέφσκι από τον ύστερο 19ο αιώνα στα σαλόνια των σημερινών Ρώσων ολιγαρχών. Η σάτιρά του ήταν ανελέητη και το καλλιτεχνικό του εκτόπισμα αδιαμφισβήτητο.

Ο ρηξικέλευθος Ρώσος σκηνοθέτης επανέρχεται πάλι με Ντοστογιέφσκι και, μαζί με τον ελληνικό του θίασο (Χρύσα Κουγιουμτζή, Έλενα Μεγγρέλη, Άρης Μπαλής, Αντώνης Μυριαγκός, Δημήτρης Ξανθόπουλος, Μαρία Πανουργιά, Γιάννης Παπαδόπουλος, Έλενα Τοπαλίδου, Αινείας Τσαμάτης, Μιλτιάδης Φιορέντζης), μας μεταφέρουν στο σκοτεινό σύμπαν του Σταβρόγκιν, του Βερχοβένσκι και των υπόλοιπων αντιηρώων του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι. Έργο πολυφωνικό και οριακό, πολιτικός λίβελος και ταυτόχρονα φιλοσοφικό μυθιστόρημα, εξομολογητικό και συνάμα σαρκαστικό, οι Δαιμονισμένοι εστιάζουν στη δράση ενός κύκλου νεαρών μηδενιστών. Κι όμως, σύμφωνα με τον Κονσταντίν Μπογκομόλοφ, οι Δαιμονισμένοι δεν είναι τόσο ένα έργο για τον μηδενισμό ή τον σοσιαλισμό, όσο για τον πόθο της ζωής και τη σαγήνη του θανάτου. Όπως λέει χαρακτηριστικά ο ίδιος: «Μια λέσχη αυτοχείρων παρουσιάζει ο Ντοστογιέφσκι: όλοι οι ήρωές του σκέφτονται τον θάνατο, μαγεύονται από τον θάνατο. Θυμίζουν τους σημερινούς τρομοκράτες-καμικάζι αυτοκτονίας… Η αυτοκτονία στο έργο δεν εκλαμβάνεται ως πράξη απόγνωσης, αλλά ως επιλογή ζωής». Πόσο άραγε θα διέφεραν οι Δαιμονισμένοι, αν παρέμεναν Ευρωπαίοι και χριστιανοί, αλλά εξελίσσονταν σε μια άλλη εποχή και σε μια άλλη χώρα; Πόσο απέχουν σήμερα οι δαίμονες από τους αγγέλους;

«Σκοτεινά ένστικτα και αρχαϊκοί δαίμονες αφυπνίζονται από τα βάθη της φύσης μας και μας παραπλανούν. Μήπως, όμως, αυτοί οι δαίμονες είναι οι νέοι μας θεοί και η νέα μας αλήθεια; Πού θα μας οδηγήσει αυτή η αναζήτηση μιας νέας αλήθειας – σε μια νέα λύτρωση ή σε έναν νέο φασισμό;» Αυτό διερωτάται με σκεπτικισμό ο Μπογκομόλοφ και μεταφέρει τη δράση των ντοστογιεφσκικών αντιηρώων από τη ρωσική πολίχνη των προεπαναστατικών χρόνων στη σύγχρονη εποχή.

Οι Δαιμονισμένοι του, οπλισμένοι με οργή και έκσταση, δεν υπήρξαν ποτέ άλλοτε πιο σημερινοί, «ελληνικοί», «ρωσικοί» και οικουμενικοί.

Συντελεστές
Σκηνοθεσία & Διασκευή: Konstantin Bogomolov
Μετάφραση: Αλεξάνδρα Ιωαννίδου
Σκηνικά & Κοστούμια: Larisa Lomakina
Σχεδιασμός Φωτισμών: Γιάννης Δρακουλαράκος
Δραματουργική επεξεργασία μετάφρασης: Έρι Κύργια
Βοηθοί Σκηνοθέτη: Δήμητρα Μητροπούλου, Χρύσα Κουγιουμτζή
Βοηθός Σκηνογράφου: Μυρτώ Λάμπρου
Βοηθός Ενδυματολόγου: Δάφνη Ηλιοπούλου
Διερμηνέας προβών: Ιρίνα Σμυσλιάεβα- Σταθοπούλου
Διεύθυνση Παραγωγής: Ρένα Ανδρεαδάκη, Μαρία Δούρου

Ερμηνεύουν: Χρύσα Κουγιουμτζή, Έλενα Μεγγρέλη, Άρης Μπαλής, Αντώνης Μυριαγκός, Δημήτρης Ξανθόπουλος, Μαρία Πανουργιά, Γιάννης Παπαδόπουλος, Έλενα Τοπαλίδου, Αινείας Τσαμάτης, Μιλτιάδης Φιορέντζης

Παραγωγή: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση

Mε αγγλικούς υπέρτιτλους σε όλες τις παραστάσεις
Μετάφραση υπερτίτλων: Μέμη Κατσώνη

Παράλληλες δράσεις
Πέμπτη 23 Νοεμβρίου
Masterclass από τον Konstantin Bogomolov

Παρασκευή 24 Νοεμβρίου
Μετά την παράσταση, συζήτηση του κοινού με τους συντελεστές

Διαβάστε περισσότερα:
Ριζοσπαστικός, αισθητικά και πολιτικά, ο Κονσταντίν Μπογκομόλοφ (γενν. 1975) έχει χαρακτηριστεί από τον διεθνή Τύπο ως το enfant terrible του ρωσικού θεάτρου.

Οι γονείς του ήταν κριτικοί κινηματογράφου. Ο ίδιος σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Λεμονόσοφ (Lomonosov Moscow State University, MSU) και σκηνοθεσία στη Ρωσική Ακαδημία Τεχνών (RATIGITIS).

Κάτοχος πολλών βραβείων και διακρίσεων στη χώρα του και συνεργάτης ιστορικών ρωσικών θεάτρων (Θέατρο Τέχνης της Μόσχας και Θέατρο Λενινιστικής Κομσομόλ / Lenkom), ο Μπογκομόλοφ έχει παρουσιάσει επίσης τη δουλειά του σε σημαντικά ευρωπαϊκά θέατρα και διεθνή φεστιβάλ θεάτρου, όπως το Εθνικό Θέατρο της Πολωνίας στη Βαρσοβία, το Festwochen στη Βιέννη και το Theaterformen στο Ανόβερο.

Έχει σκηνοθετήσει περισσότερες από είκοσι παραστάσεις, υπογράφοντας συνήθως και τη δραματουργία/διασκευή. Μεταξύ άλλων, έχει ανεβάσει τα έργα (θεατρικά ή μυθιστορήματα) Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδη, Πολύ κακό για το τίποτα και Βασιλιάς Ληρ του Σαίξπηρ, Μαύρο χιόνι του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Η Δίκη του Franz Kafka, Ο Γλάρος και Πλατόνοφ του Α.Π. Τσέχοφ, Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ του François Rabelais, Ο δράκος του Γεβγένι Σβαρτς, O πάγος του Vladimir Sorokin, Ηλίθιος και Αδερφοί Καραμάζοφ του Ντοστογιέφσκι. Πιο πρόσφατα, ανέβασε τα Παντρεμένα ζευγάρια, μια παράσταση βασισμένη στην ομώνυμη ταινία του Woody Allen.

Στις αισθητικά αντισυμβατικές και πολιτικά ρηξικέλευθες παραστάσεις του, μια συνήθης σκηνοθετική πρακτική είναι η εξής: οι ανδρικοί ρόλοι παίζονται από γυναίκες ηθοποιούς και, αντίστροφα, οι γυναικείοι από άνδρες, ενώ η δράση μετατοπίζεται σε διαφορετικά χωροχρονικά πλαίσια από εκείνα του πρωτότυπου. Για παράδειγμα, στον Βασιλιά Ληρ του Σαίξπηρ, τον ομώνυμο ρόλο ερμήνευσε γυναίκα ηθοποιός και η δράση μεταφέρθηκε στη Σοβιετική Ένωση, το 1941, λίγο πριν από τη γερμανική επέλαση.

Η πεντάωρη και ακατάλληλη για ανηλίκους διασκευή των Αδερφών Καραμάζοφ του Ντοστογιέφσκι, με τίτλο Οι Καραμάζοφ και υπότιτλο «Μια ονειροφαντασία του σκηνοθέτη Κ. Μπογκομόλοφ», που ανέβηκε με τον θίασο του Θεάτρου Τέχνης της Μόσχας, ήταν η παράσταση με την οποία ο Μπογκομόλοφ συστήθηκε στο ελληνικό κοινό, από την Κεντρική Σκηνή της Στέγης, τον Ιανουάριο του 2016. Πάρτε μια ιδέα από την παράσταση εδώ.

Στη συγκεκριμένη παραγωγή των Δαιμονισμένων, όλοι οι συντελεστές θα είναι Έλληνες. Μόνη εξαίρεση; Η σταθερή συνεργάτιδα του Μπογκομόλοφ και πολυβραβευμένη σκηνογράφος-ενδυματολόγος, Larisa Lomakina.

Οι Δαιμονισμένοι αναπτύσσονται σε δύο διαστάσεις: στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής τους (μηδενισμός, προεπαναστατικά αιτήματα, θρησκευτικός και κοινωνικός διάλογος), αλλά και σε έναν χώρο μεταφυσικό. Αυτή είναι και η βασική διαφορά από τα άλλα έργα του Ντοστογιέφσκι.

Την εποχή που ο Ντοστογιέφσκι γράφει τους Δαιμονισμένους, στη Ρωσία προετοιμάζεται το επαναστατικό κίνημα. Όμως, ήδη υπήρχαν οι πρώτες πράξεις βίας. Το 1869 βρέθηκε το πτώμα ενός σπουδαστή της Γεωπονικής Ακαδημίας της Μόσχας, που ήταν μέλος επαναστατικού πυρήνα, σε μια λίμνη κοντά στο ίδρυμα. Το έγκλημα πυροδότησε ο αρχηγός της επαναστατικής αυτής ομάδας, Σεργκέι Νετσάγιεφ, που συμμετείχε και στη δολοφονία. Το ανατριχιαστικό έγκλημα έδωσε στον Ντοστογιέφσκι το έναυσμα για την πλοκή του έργου. Ο συγγραφέας καταγράφει όλες τις λεπτομέρειες του εγκλήματος και ο ένας εκ των κεντρικών ηρώων του εμπνέεται και αντιγράφει πιστά τον δολοφόνο του σπουδαστή.

O Φιόντορ Ντοστογιέφσκι γεννήθηκε στη Μόσχα το 1821. Χωρίς γονείς από τα εφηβικά του χρόνια –ο πατέρας του πέθανε πιθανότατα με βίαιο τρόπο–, ζει φτωχικά, αλλά έχει πάθος για τα τυχερά παιχνίδια και το αλκοόλ. Πολύ σύντομα αρνείται τη δουλειά του γραφείου και αποφασίζει να ζήσει από την πένα του. Το 1846 γράφει τον Σωσία και τον Φτωχόκοσμο. Με τα έργα αυτά γίνεται δεκτός στους ρωσικούς λογοτεχνικούς κύκλους και εντάσσεται σε μια ομάδα ουτοπιστών σοσιαλιστών. Φυλακίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο για επαναστατική δράση, το 1849, αλλά γλιτώνει με ποινή καταναγκαστικών έργων στη Σιβηρία. Η εμπειρία του στη φυλακή και τον στρατό τού ενισχύουν τη βαθιά σχέση του με την Ορθοδοξία. Είναι κριτικός απέναντι στα φιλοσοφικά ρεύματα της Ευρώπης και η γραφή του εστιάζεται περισσότερο στη δύναμη της παράδοσης της Ρωσίας και των απλών ανθρώπων της. Αναγκάζεται να γράψει το Έγκλημα και τιμωρία και τον Παίκτη με ιδιαίτερη βιασύνη, για να ξεπληρώσει τα χρέη του. Φεύγει στην Ευρώπη για να αποφύγει τους ανθρώπους που του έχουν δανείσει χρήματα. Όσο ο Ντοστογιέφσκι βρίσκεται στην Ευρώπη, η φήμη του πίσω στην πατρίδα του μεγαλώνει. Γράφει τον Ηλίθιο (1869) και τους Δαιμονισμένους (1870-72). Όταν το 1879 γράφει τους Αδερφούς Καραμάζοφ, θεωρείται ήδη ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της Ρωσίας. Το έργο αυτό είναι και το τελευταίο του. Πεθαίνει το 1881 από κρίση επιληψίας, ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε από την παιδική του ηλικία.

Ο Ντοστογιέφσκι επηρέασε πολλούς σημαντικούς συγγραφείς σε όλο τον κόσμο. Φημολογείται ότι o Τολστόι, ξέσπασε σε δάκρυα όταν έμαθε για τον θάνατο του Ντοστογιέφσκι, αν και δεν είχαν γνωριστεί ποτέ. Όταν ο Τολστόι πέθανε, είχε μαζί του ένα αντίτυπο των Αδερφών Καραμάζοφ. Ο δε Αϊνστάιν είχε πει: «Ο Ντοστογιέφσκι μου προσφέρει πολύ περισσότερα από οποιονδήποτε επιστήμονα».