Το μεγάλο μας τσίρκο: Το πολιτικό μανιφέστο του Σωτήρη Χατζάκη

της Ιωάννας Κλεφτόγιαννη

*Λόγω της αθρόας προσέλευσης του κοινού κατά τη χθεσινή προγραμματισμένη παράσταση του έργου "Το μεγάλο μας τσίρκο" του Ιάκωβου Καμπανέλη, ανακοινώνεται ότι θα επαναληφθεί η παράσταση και σήμερα Παρασκευή, 3 Αυγούστου, στο θέατρο Ρεματιάς του Δήμου Χαλανδρίου, στις 21.15.

Αν η πληθωρική «Λωξάνδρα» της Μαρίας Ιορδανίδου (στην παράσταση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος) απέκτησε διαστάσεις κοινωνικού γεγονότος -ναι, νοσταλγούμε σαν διψασμένοι ναυαγοί τις ρίζες και την παράδοσή μας- η «αναβίωση» του «Μεγάλου μας Τσίρκου» αποκτά ξαφνικά -κι όχι αναίτια- διαστάσεις πολιτικού γεγονότος. Δεν χρειάζεται παρά να παρακολουθήσεις την παράσταση του Σωτήρη Χατζάκη (μια συμπαραγωγή του ΚΘΒΕ με το Ακροπόλ) για να διαπιστώσεις το γκελ της, το ηλεκρισμένο interaction που κάνει με την πλατεία του 2012, όπως έκανε, από όσα διαβάζουμε και μας μεταφέρουν, με το κοινό της Επταετίας και της Μεταπολίτευσης. Τότε που η παράσταση των Καμπανέλλη και Ξαρχάκου, με την Τζένη Καρέζη, τον Κώστα Καζάκο, τον Νίκο Ξυλούρη και τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο, είχε μετατραπεί σε μια στην κυριολεξία μυθικών διαστάσεων αντιδικτατορική «δήλωση». Σήμερα;

Η Χούντα είναι οικονομική για το ελληνικό κοινό, που δονείται, συγκινείται και βλέπει την οργή του κατά των «κακών» ξένων (και της ξενοκρατίας) να εκτονώνεται με πρωταγωνιστές δικούς του «ήρωες»: τον Καραγκιόζη, του Κολοκοτρώνη και τον διαχρονικό Έλληνα ζητιάνο. Κι αυτό ενώσω στο φόντο διατρέχονται επί τροχάδην συνθηματολογικά και με τον τρόπο ενός τσιρκολάνικου βαριετέ η ιστορία μας και τα κουσούρια μας από την αρχαιότητα, το Βυζάντιο, το '21, τη Μικρασία έως τον Βενιζέλο, το '40 και τη Δικτατορία, φτάνοντας -με ελάχιστες παρεμβάσεις στο κείμενο- και στο ζοφερό Σήμερα.

Ο βαθμός στον οποίο η παράσταση που αναδείχθηκε σε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα συνομιλεί στο ιδεολογικό της σκέλος με την Ελλάδα και τη συγκυρία της νέας Κατοχής των Μνημονίων αποτυπώνεται στο οικείο πλέον στους αθηναϊκούς τοίχους σύνθημα «Κάτω η Χούντα». Θλιβερή υπόμνηση, γραμμένη με σπρέι και δυο βήματα προτού αρχίσει η ανηφόρα για το θέατρο του Βύρωνα όπου επρόκειτο να εκτυλιχθεί πριν από λίγες μέρες ένα έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη που γράφτηκε ακριβώς για να «χτυπήσει» τη Χούντα! Εχει ο καιρός γυρίσματα.

Η παράσταση του Σωτήρη Χατζακη μιλά πληθωρικά, γκροτέσκα, φωναχτά και ξεκάθαρα -διολισθαίνοντας ενίοτε σε ανώδυνες ευκολίες- με τη δική μας συγκυρία. Ακόμη και το γνωστό γκράφιτι του Μπάνσκι με τον νεαρό κουκουλοφόρο και τη μολότοφ ανά χείρας στο εξώφυλλο του προγράμματος έχει μεταλλαχθεί σε Έλληνα... φουστανελοφόρο με μολότοφ φτιαγμένη απ' την ελληνική σημαία!

Ας το ξεκαθαρίσουμε ωστόσο απ' την αρχή: η παράσταση που έχει τον συνθέτη της Σταύρο Ξαρχάκο να διευθύνει επί σκηνής την ορχήστρα (ένα από τα μεγάλ ατού και δέλεάρ της) δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ένα αμιγώς καλλιτεχνικό γεγονός. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η μετεξέλιξή του «Τσίρκου» στο χρόνο είναι, τηρουμένων των αναλογιών, αυτό που κάνει σήμερα στη μικρή οθόνη, με τεράστια λαϊκή απήχηση, ο Λάκης Λαζόπουλος, σατιρίζοντας οικεία κακά, μεταμφιεσμένος σε φιγούρες της ελληνικής κακοδαιμονίας.

Το «Τσίρκο» δεν είναι, με άλλα λόγια, ένα από τα «μεγάλα» έργα του «πατριάρχη» της ελληνικής δραματουργίας. Είναι ένα κείμενο-φωτιά που συνέθεσε για να απαντήσει ακαριαία σε μια άκρως προβληματική συγκυρία. Ήταν ευθύβολο, αν και σε σημεία κρυπτικό, κι αμέσως αναδείχθηκε σε όπλο και σύμβολο μιας εποχής. Εξ ου γράφτηκε με πύρινα γράμματα στο ελληνικό συλλογικό ασυνείδητο.

Το παράδοξο είναι ότι το ίδιο ευθύβολο ως προς τη σημειολογία και τη συνθηματολογία του αποδεικνύεται και σήμερα, τρεις δεκαετίες μετά, κινδυνεύοντας πάντως από τα politically correct σύγχρονα προτάγματα να κατηγορηθεί για λαϊκισμό. Όταν ο Κολοκοτρώνης λέει: «Δεν πάτε καλά σας λέω, Έλληνες», οι κερκίδες ταράσσονται. Ενώ όταν ακούγονται: «Ως Έλληνες πρέπει να σκεφτόμαστε πώς θα πεθάνουμε και όχι πώς θα ζήσουμε», «Η αυτοκρατορία μας γέμισε ζητιάνους. Θα μας πετάξουν έξω απ' το Βυζάντιο» κι «Αυτοί (σ.σ.: οι ξένοι) πάνε να μας διαλύσουν» το κοινό χειροκροτεί με λύσσα. Όρθιο. Όρθιο σηκώνεται και χειροκροτεί, εμφανώς συγκινημένο, κι όταν ακούγεται η φωνή του Ξυλούρη, σε μια από τις αλησμόνητες ερμηνείες των τραγουδιών του «Τσίρκου». Και στο θυμικό στοχεύει η παράσταση του Χατζάκη.

Δεν έλεγε κάτι υπερβολικό ο Καμπανέλλης διαπιστώνοντας ότι «οι παραστάσεις του «Τσίρκου» συγκαταλέγονται ανάμεσα στις λίγες και πρώτες δημόσιες πολιτικές συγκεντρώσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια της Επταετίας». Ελάτε όμως που το ίδιο συντελείται και σήμερα. Η παρασταση ήταν αντιστασιακή πράξη (ακόμη και η θέασή της!), ενώ οι πρωταγωνιστές της είχαν συλληφθεί. Σήμερα ασφαλώς κανένας δεν κινδυνεύει να συλληφθεί, ούτε το κείμενο έχει φόβο να λογοκριθεί. Κι όμως. Αβίαστα, προφητικά έρχεται και ακουμπά στα βαθύτερα θέλω του μεγάλου κοινού. Οι ξένοι λοιδορούνται. Όπως επίσης οι προδότες σφιγγοκωλάριοι συνεργάτες τους που πουλήσαν την χώρα. Τότε ήταν οι ξένες μεγάλες δυνάμεις που μάς χειραγωγούσαν. Σήμερα είναι η Τρόικα και το ΔΝΤ. Σαν τίποτα να μην έχει αλλάξει. «Δεν μας θένε ελεύθερους, μας φοβούνται», ακούγεται στο «Τσίρκο» και γίνεται ξανά το έλα να δεις. Ενώ το κοινό αντιδρά ακούγοντας «Θα φάμε πολύ ξύλο. Κοινοτικό ξύλο!».

Το βασικό δίδυμο Ρωμιάκι-Ρωμιός, που στην εμβληματική πρώτη παράσταση υποδύθηκε το ζεύγος Καρέζη-Καζάκος, δεν ατύχησε στη σημερινή ενσάρκωσή του από τη Μελίνα Ασλάνογλου και τον Τάσο Νούσια. Ο δεύτερος είναι σαφώς πιο σύνθετος από τη μονόχορδη Ασλάνογλου, σε έναν θίασο που παίζει σαν μέσα από ντουντούκα. Η παράσταση είναι μανιφέστο.

Αυτός που την κλέβει πάντως είναι ο ζητιάνος, ο Κολοτρώνης, ο Καραγκιόζης και τέλος ο Βενιζέλος Γιώργος Αρμένης. Στόφα βέρου θεατρίνου, πολύ φοβάμαι, ανεπιστρεπτί παλαιάς κοπής, απογειώνει την πλατεία και τη σκηνή (εξαιρετικές οι σκηνές και του Καραγκιόζη και του Κολοκοτρώνη). Στα φωνητικά και στο ρόλο του αείμνηστου Νίκου Ξυλούρη ο καλλίφωνος Ζαχαρίας Καρούνης είναι επαρκέστατος. Στερείται όμως η κολαριστή ερμηνεία του ενός βαθύτερου συναισθήματος.

Το σκηνικό της Έρσης Δρίνη απλό, λειτουργικό. Στα κοστούμια επικρατεί -εσκεμμένα;- αλαλούμ εποχών και στυλ. Αινιγματική παρέμεινε μέχρι τέλους η φιγούρα του Πιερότου, που μάλιστα έσερνε και το Μικρασιατικό Επιτάφιο!

Η παράσταση τόσο για ιστορικούς όσο και για συγκυριακούς λόγους είναι από τα μεγάλα must της θερινής σεζόν. Βροχή εκτονωτικής... δροσιάς για τους διψασμένους από οργή μνημονιόπληκτους θεατές.

Info:
Συγγραφέας: Καμπανέλλης Ιάκωβος
Σκηνοθεσία: Χατζάκης Σωτήρης
Μουσική: Ξαρχάκος Σταύρος
Σκηνικά-κοστούμια: Δρίνη Έρση.Χορογραφία: Σωτηρίου Δημήτρης
Παίζουν:Ασλάνογλου Μαρίνα (Ρωμιάκι, Πυθία), Νούσιας Τάσος (Ρωμιός, Καπετάνιος, Κλέφτης), Μπάκα Κική (Πιερότος, Κολλητήρι), Μορφακίδης Δημήτρης (Α´ Μακεδόνας, Γραμματέας, Νεόκλητος, Τρελός, Βοηθός πωλητή), Καραμφίλης Γιάννης (Β΄ Μακεδόνας, Όθωνας, Καπετάνιος, Αριστοκράτης, Χωρικός, Σταύρακας), Τσακίρης Αλέξανδρος (Ιερέας, Άγγλος Πρέσβης, Αυλικός, Χωρικός, Χατζηαβάτης, Ζωγράφος), Νίνης Χρήστος (Αρχιερέας, Ρώσος Πρέσβης, Καπετάνιος, Χωρικός, Βεληγκέκας), Αρμένης Γιώργος (Ζητιάνος, Κολοκοτρώνης, Καραγκιόζης, Βενιζέλος), Γούναρης Μιχάλης (Μοναχός, Α' Καπετάνιος, Χωρικός, Μπαρμπα-Γιώργος, Πλανόδιος Πωλητής), Καπέλιος Νίκος (Μοναχός, Γάλλος Πρέσβης, Αυλικός, Ανδρίκος, Απεσταλμένος, Ράφτης), Χαρίσης Γιάννης (Μοναχός, Αυστριακός Πρέσβης, Αυλικός, Λέων, Απεσταλμένος), Μαγδαληνός Νίκος (Μοναχός, Βαυαρός, Πρόεδρος, Ασημάκης), Kaminsky Marlene (Ιέρεια, Αριστοκράτισσα, Ερατώ, Χωρική), Ζαφειριάδου Χρύσα (Ιέρεια, Αριστοκράτισσα, Αριάδνη, Χωρική, Μοδίστρα, Γυναίκα Ερυθρού Σταυρού), Σωφρονίδου Ευανθία(Αριστοκράτισσα, Χωρική, Παιδί, Νιόνιος), Ταταρέα Αμαλία-Ελευθερία (Αριστοκράτισσα, Χωρική, Μορφονιός), Παλάντζα Λίλιαν (Χωρική, Αριστοκράτισσα, Αγλαΐα, Γυναίκα Ερυθρού Σταυρού), Σπυροπούλου Πολυξένη (Μοναχός, Χωρική, Αριστοκράτισσα, Φρόσω), Ράπτη Στέλλα (Μοναχός, Χωρική, Αριστοκράτισσα, Καπελού, Γυναίκα Ερυθρού Σταυρού)

Τραγουδά ο Καρούνης Ζαχαρίας. Χορεύουν οι: Αλεξίου Παναγιώτα, Γεωργιάδου Αφροδίτη
Καφαντάρης Κωνσταντίνος και Τσιάμογλου Αλέξης.

Στην ορχήστρα, που διευθύνει επί σκηνής ο Σταύρος Ξαρχάκος, συμμετέχουν οι μουσικοί: Νεοκλής Νεοφυτίδης (πιάνο), Νίνο Κιτάνι (φλάουτο, κλαρίνο, φλογέρα), Βασίλης Δρογκάρης (ακορντεόν), Σωτήρης Μαργώνης (βιολί), Ηρακλής Ζάκκας (μπουζούκι, μαντολίνο, λαούτο), Διαμαντής Σιδερίδης (τζουράς, μπουζούκι), Νίκος Σαμπαζιώτης (κιθάρα), Σταύρος Καβαλιεράτος (κοντραμπάσο), Γιάννης Χατζής (κρουστά)

Θερινή περιοδεία:
Ρόδος (06/08/2012 - 07/08/2012)
Αλεξανδρούπολη, Υπαίθριο Θέατρο Πάρκου Εγνατία (10/08/2012)
Θάσος, Αρχαίο Θέατρο (11/08/2012)
Καβάλα, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων (12/08/2012)
Σίβηρη Χαλκιδικής, Αμφιθέατρο (13/08/2012)
Ιωάννινα (21/08/2012)
Ρέθυμνο, Θέατρο Ερωφίλη (Κάστρο Φορτέτζα) (23/08/2012)
Ηράκλειο (24/08/2012 - 25/08/2012)
Χανιά (26/08/2012 - 27/08/2012)
Παπάγου, Κηποθέατρο (01/09/2012)
Βριλήσια (05/09/2012)
Πειραιάς, Βεάκειο Θέατρο (06/09/2012)
Λιβαδειά (07/09/2012)
Γαλάτσι (09/09/2012)
Αττική, Μαρούσι, Ανοιχτό Θέατρο Αναβρύτων (10/09/2012)
Αθήνα, Ωδείο Ηρώδου του Αττικού (11/09/2012 - 12/09/2012)
Νέα Σμύρνη (16/09/2012)