Ρεσιτάλ πιάνου του Frederic Rzewski στο Μέγαρο

Με το ρεσιτάλ πιάνου «Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος!» στην Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος, το βράδυ της Πέμπτης 4 Μαΐου (ώρα 8:30 μ.μ.), ο Frederic Rzewski [Φρέντερικ Ρζέφσκι], ένας από τους σπουδαιότερους στρατευμένους αμερικανούς δημιουργούς της εποχής μας, αποδίδει φόρο τιμής, μέσα από τη μουσική του, στον αγώνα του λαού της Χιλής ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς του Augusto Pinochet [Αουγκούστο Πινοσέ]. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει το έργο The People United Will Never Be Defeated! [Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος!], ένα σύνολο 36 παραλλαγών του Rzewski πάνω στη μελωδία του γνωστού χιλιανού λαϊκού τραγουδιού «¡El pueblo unido, jamás será vencido!», που θα παρουσιαστεί στο δεύτερο μέρος του ρεσιτάλ, καθώς και δύο κομμάτια του Cornelius Cardew [Κορνίλιους Κάρντιου], πολιτικοποιημένου συνθέτη και κορυφαίου εκπροσώπου της βρετανικής αβανγκάρντ, τις Thälmann Variations [Παραλλαγές Ταίλμαν] και το έργο We Sing for the Future! [Τραγουδάμε για το μέλλον!], κομμάτια που ο γνωστός σολίστ του πιάνου και συνθέτης θα ερμηνεύσει στο πρώτο μέρος της βραδιάς.

Το ρεσιτάλ πιάνου του Frederic Rzewski αποτελεί συμπαραγωγή του ΜΜΑ και της documenta 14.

Το έργο The People United Will Never Be Defeated!
(Λαός ενωμένος ποτέ νικημένος!, 1975)…
… είναι μια σύνθεση για πιάνο του αμερικανού συνθέτη Frederic Rzewski [Φρέντερικ Ρζέφσκι]. Aποτελείται από 36 παραλλαγές του χιλιανού τραγουδιού «¡El pueblo unido jamás será vencido!» (1973) των Sergio Ortega [Σέρχιο Ορτέγα] και Quilapayún [Κιλαπαγιούν]. H παγκόσμια πρεμιέρα του έγινε στις 7 Φεβρουαρίου 1976. Το ερμήνευσε για πρώτη φορά η Ursula Oppens [Ούρσουλα Όππενς] στο πλαίσιο των Bicentennial Piano Series στην αίθουσα συναυλιών του John F. Kennedy Center for the Performing Arts. Ο Rzewski αφιέρωσε τη σύνθεση στην Oppens, η οποία το είχε παραγγείλει και το ηχογράφησε το 1979. Η ηχογράφηση χαρακτηρίστηκε «Δίσκος της χρονιάς» από το Record World, ενώ κέρδισε και υποψηφιότητα για βραβείο Grammy.

Το τραγούδι στο οποίο βασίστηκαν οι παραλλαγές είναι ένα από τα πολλά που είναι εμπνευσμένα από τη συμμαχία της Λαϊκής Ενότητας στη Χιλή μεταξύ 1969 και 1973, πριν από τη βίαιη ανατροπή της κυβέρνησης του Salvador Allende [Σαλβαδόρ Αλλιέντε]. Ο Rzewski συνέθεσε το έργο τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1975 ως φόρο τιμής στον αγώνα του χιλιανού λαού ενάντια στο καταπιεστικό στρατιωτικό καθεστώς. Το έργο, γραμμένο σε μια μουσική γλώσσα άμεση και ξεκάθαρη, περιέχει αναφορές και σε άλλα αριστερά κινήματα της ίδιας ή της αμέσως προηγούμενης περιόδου, όπως οι παραπομπές στο παραδοσιακό ιταλικό σοσιαλιστικό τραγούδι «Bandiera rossa» και στο «Τραγούδι της Αλληλεγγύης» των Bertold Brecht [Μπέρτολντ Μπρεχτ] και Hans Eissler [Xανς Άισλερ].

Ο Frederic Rzewski...
… καταξιωμένος συνθέτης και πιανίστας, έχει αναγνωριστεί τόσο για το καινοτόμο έργο του όσο και για τις ισχυρές πολιτικές του πεποιθήσεις. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της πρωτοποριακής αυτοσχεδιαστικής κολεκτίβας MEV και τα κομμάτια του συχνά γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στην κλασική μουσική και στην αβανγκάρντ τζαζ. Στο πιο γνωστό ίσως κομμάτι του, Λαός ενωμένος ποτέ νικημένος!, αλλά και σε πολλές άλλες συνθέσεις, ο Rzewski εμπνέεται από παραδοσιακά τραγούδια, αφηγήσεις και πολιτικά κείμενα προκειμένου να απευθύνει ένα μουσικό κάλεσμα για κοινωνική αλλαγή. Παρότι η ανορθόδοξη προσέγγισή του στην ερμηνεία και στη σύνθεση καθώς και η πολιτική του συνείδηση ήταν ξεκάθαρα επηρεασμένες από την επαναστατική ατμόσφαιρα της δεκαετίας του 1960, το έργο του παραμένει εξίσου επίκαιρο και στη νέα χιλιετία. Το 2005 ο David Weininger της εφημερίδας Boston Globe τον αποκάλεσε «έναν από τους σημαντικότερους αμερικανούς συνθέτες και απίστευτα ταλαντούχο
πιανίστα».

Ο Rzewski γεννήθηκε στο Ουέστφιλντ της Μασαχουσέτης στις 13 Απριλίου 1938. Άρχισε να παίζει πιάνο σε ηλικία τριών ετών και ύστερα από λίγο να συνθέτει. Ως έφηβος έκανε ιδιαίτερα μαθήματα πιάνου στο Σπρίνγκφιλντ της Μασαχουσέτης και για λίγο σκέφτηκε την προοπτική να σταδιοδρομήσει ως σολίστ. Τελικά όμως συνειδητοποίησε ότι η σύνθεση του ταίριαζε περισσότερο.

Ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές του το 1958 στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και στη συνέχεια απέκτησε τον μεταπτυχιακό του τίτλο από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, όπου σπούδασε με τους συνθέτες Roger Sessions και Milton Babbit. Το 1966 στη Ρώμη ο Rzewski ίδρυσε, μαζί με τους επίσης αμερικανούς συνθέτες-μουσικούς Richard Teitelbaum και Alvin Curran, το επιδραστικό μουσικό σύνολο Musica Elettronica Viva ή MEV. Όπως υποδηλώνει και το όνομα του, το σύνολο ενσωμάτωνε ηλεκτρονικά στοιχεία, χρησιμοποιώντας συχνά υποτυπώδη μέσα. Συγχρόνως όμως υπήρξε αφοσιωμένο σε μια αυτοσχεδιαστική προσέγγιση η οποία έφερε την επανάσταση στη σύγχρονη αντίληψη σχετικά με την κλασική σύνθεση και ερμηνεία. Επιδιώκοντας τακτικές συνεργασίες με μουσικούς της αβανγκάρντ τζαζ, όπως οι σαξοφωνίστες Steve Lacy και Anthony Braxton, η ομάδα έδωσε έμφαση στον συλλογικό αυτοσχεδιασμό και στη συμμετοχή του κοινού και οι δουλειές της συχνά συμπεριλάμβαναν χορευτικά και θεατρικά στοιχεία.

Κατά τη δεκαετία του 1960 ο Rzewski συνδέθηκε φιλικά με τον άγγλο πιανίστα και συνθέτη Cornelius Cardew, δηλωμένο κομμουνιστή, ο οποίος εφάρμοζε τακτικά τις πολιτικές πεποιθήσεις του στις συνθέσεις του. «Ο Cardew έγραφε κομμάτια που αποτελούσαν πειστήρια του τι μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση μιας τονικής γλώσσας, με την οποία ήταν εξοικειωμένο το κοινό, έτσι ώστε να μπορούν να μεταδοθούν κάποιες προωθημένες πολιτικές ιδέες», δήλωσε ο Rzewski σε μια συνέντευξη που παραχώρησε το 1997 στον Robert Schwarz των New York Times. Επηρεασμένες από τον Cardew αλλά από και το δικό του έργο με τη MEV, οι συνθέσεις του Rzewski σταδιακά άρχισαν να αντικατοπτρίζουν όλο και περισσότερο τις πολιτικές του ανησυχίες.

Ο Rzewski επέστρεψε στην Ευρώπη το 1976, εγκαταστάθηκε στην Ιταλία και ταξίδευε τακτικά στη Λιέγη, όπου δίδασκε στο Βασιλικό Ωδείο. Συνέχισε να συνθέτει πολιτικά φορτισμένα κομμάτια, όπως το A Long Time Man του 1979, στο οποίο παρουσιάζονται παραλλαγές ενός παραδοσιακού τραγουδιού φυλακής από το Τέξας, η σύνθεση του 1980 The Price of Oil, εμπνευσμένη από άρθρα εφημερίδων, και το έργο για πιάνο του 1992 με τίτλο De Profundis, βασισμένο στα γραπτά του Oscar Wilde, το οποίο πραγματευόταν θέματα εγκλεισμού και ομοφυλοφιλίας και απαιτούσε από τον πιανίστα να τραγουδά και να κραυγάζει.

Λίγα λόγια για τον Cornelius Cardew και τις δύο συνθέσεις του

Τα έργα We Sing For the Future! [Τραγουδάμε για το μέλλον!] και Thälmann Variations [Παραλλαγές Ταίλμαν] είναι δύο συνθέσεις –ηχογραφημένες το 2002 από τον Rzewski– του Cardew με το συγκρότημά του People’s Liberation Music από τη μαρξιστικής επιρροής περίοδο του καλλιτέχνη.
Ο Cornelius Cardew [Κορνίλιους Κάρντιου] (7 Μαΐου 1936–13 Δεκεμβρίου 1981) ήταν ένας από τους κυριότερους συνθέτες της βρετανικής αβανγκάρντ σκηνής κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 και υπήρξε ιδρυτικό μέλος ιδιαίτερα επιδραστικών σχημάτων όπως το AMM και η Scratch Orchestra. Παρότι στο πρώιμο έργο του είχε κυρίως ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με περίτεχνες παραστατικές παρτιτούρες, αργότερα, στη σύντομη καριέρα του, αναθεώρησε τη μουσική μεθοδολογία του. Αφοσιωμένος σοσιαλιστής, ο Cardew δυσκολευόταν όλο και περισσότερο, όπως και ο Rzewski, να συμβιβάσει τις φιλολαϊκές πολιτικές του αντιλήψεις με την εξαιρετικά πειραματική και αφηρημένη μουσική που παρήγε, την οποία θεωρητικά ο «κόσμος της εργασίας» δεν θα μπορούσε ποτέ να εκτιμήσει. Προς απογοήτευση πολλών θαυμαστών και συναδέλφων του, έκανε μεταβολή στην πορεία του και άρχισε να συνθέτει μουσική βασισμένη σε θέματα από τη λαϊκή παράδοση και σε εργατικά τραγούδια, διατηρώντας στοιχεία και παραλλαγές από το λεξιλόγιο του Μοντερνισμού, με στόχο τη δημιουργία κομματιών με σχετικά απλές μελωδίες και ρυθμούς που θα μπορούσαν να τραγουδήσουν οι «απλοί άνθρωποι».

Οι Thälmann Variations αποτελούν την πιο χαρακτηριστική συλλογή τέτοιων συνθέσεων, η οποία μπορεί να θεωρηθεί εφάμιλλη με τα σπουδαία έργα του Rzewski από την ίδια περίοδο, όπως το The People United Will Never Be Defeated! (Λαός ενωμένος, ποτέ νικημένος!). Η προσέγγιση του Cardew τείνει να είναι κάπως πιο άμεση, με μια δόση θλίψης για μια εποχή που ο ίδιος ένιωθε ίσως βαθιά μέσα του ότι είχε παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Οι Thälmann Variations (1974) γράφτηκαν με αφορμή την τριακοστή επέτειο από τον θάνατο του Ernst Thälmann, Γενικού Γραμματέα του Γερμανικού Κομμουνιστικού Κόμματος, και βασίστηκαν σ’ ένα δημοφιλές τραγούδι του Γερμανικού Εργατικού Κινήματος (Thälmann Song [Το τραγούδι του Tαίλμαν], 1934), ενώ το We Sing For the Future! [Τραγουδάμε για το μέλλον!] είναι ένα κομμάτι για σόλο πιάνο που αντικατοπτρίζει τους αγώνες της νεολαίας σ’ έναν ιμπεριαλιστικό κόσμο. Γράφτηκε το 1981, τη χρονιά που ο Cardew –τότε ενεργό μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος– σκοτώθηκε υπό ανεξιχνίαστες συνθήκες σε αυτοκινητικό δυστύχημα στο Λονδίνο (Doxy Records).

Ο Ernst Thälmann [Ερνστ Ταίλμαν] (16 Απριλίου 1886–18 Αυγούστου 1944) ήταν γερμανός πολιτικός και ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας για οκτώ χρόνια, κατά την περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Το 1933 συνελήφθη από την Γκεστάπο και παρέμεινε φυλακισμένος σε συνθήκες απομόνωσης για έντεκα χρόνια. Τον Αύγουστο του 1944 εκτελέστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ κατόπιν διαταγής του Χίτλερ.

Είναι η πιο πολυσυζητημένη διεθνής έκθεση σύγχρονης τέχνης, η οποία παρουσιάζει κάθε πέντε χρόνια νέες κατευθύνσεις σε ένα διεθνές κοινό και πραγματοποιείται φέτος για πρώτη φορά και στην Αθήνα (8/4-16/7), εκτός από στο Κάσσελ της Γερμανίας (10/6-17/9). Στο πλαίσιο της έκθεσης έχουν προγραμματιστεί συναυλίες –οι περισσότερες θα γίνουν και στο ΜΜΑ–, οι οποίες δεν αποτελούν απλώς μια εισαγωγή στα κυρίαρχα θέματα που απασχολούν την documenta 14, αλλά και προέκταση τόσο του προγράμματός της όσο και του καλλιτεχνικού προγραμματισμού του Μεγάρου.