Άλκης Αλκαίος: Ο “αόρατος” ποιητής του τραγουδιού
Ζήσαμε την μαγική συναυλία-αφιέρωμα στον Άλκη Αλκαίο, τον «αόρατο» ποιητή του ελληνικού τραγουδιού και σας μεταφέρουμε εντυπώσεις.
του Παναγιώτη Κωνσταντίνου
“Ο Άλκης Αλκαίος ήταν ένας Ποιητής που υποδυόταν τον στιχουργό”. Θάνος Μικρούτσικος
Ο Θάνος Μικρούτσικος, ο άνθρωπος που ανακάλυψε και σύστησε τον Βαγγέλη Λιάρο (πραγματικό όνομα του Άλκη Αλκαίου) στο ελληνικό κοινό το 1978 και στη συνέχεια για τα καλά το 1982 με το δίσκο “Εμπάργκο”, με μια φράση αποτυπώνει την αυταξία του δημιουργού, του “ποιητή του ελληνικού τραγουδιού”. Το έργο του σηματοδοτεί μια νέα εποχή στην ελληνική μουσική σκηνή, αλλάζοντας τη ροή του ελληνικού τραγουδιού και σημαδεύοντας γενιές και γενιές, με τον προσωπικό και καθολικό τρόπο γραφής του.
Προς επιβεβαίωση, μπορεί με βεβαιότητα να ειπωθεί πως κάποιο από τα ποιήματά του, ίσως και πολλά περισσότερα, είναι μεταξύ των αγαπημένων σας τραγουδιών. Είτε γνωρίζατε πως είναι δικό του, είτε όχι. Άλλωστε ο ίδιος είχε τη φήμη του “αόρατου”, ακόμη και στον καλλιτεχνικό χώρο, όπως διηγείται ο Μίλτος Πασχαλίδης, φίλος του για χρόνια, στο βιβλίο του για τον Άλκη Αλκαίο “Αγύριστο Κεφάλι”. Υπήρξαν μάλιστα για καιρό φήμες πως δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ενδεικτικό είναι πως ο Νότης Μαυρουδής, ο συνθέτης που μελοποίησε ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, το “πρωινό τσιγάρο”, δεν τον είχε συναντήσει ποτέ (σημ: το “πρωινό τσιγάρο” ήταν αρχικά να το μελοποιήσει ο Μάνος Λοΐζος αλλά δεν πρόλαβε). Ελάχιστα έβγαινε από το σπίτι του. Ελάχιστοι τον είχαν δει από κοντά. Ελάχιστες και οι φωτογραφίες του. Και μόνο μία η τηλεοπτική του παρουσία. Η συνέντευξή του με τον Θάνο Μικρούτσικο...
Ο ποιητής δεν ήταν πάντα έτσι. Ήταν η ασθένεια του ένας από τους λόγους της απομόνωσής του. Η ρευματοειδής και αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθρίτιδα. “Μου επιτίθεται το σώμα μου”, είχε πει. Η υγεία του είχε επιβαρυνθεί από τα άγρια βασανιστήρια που είχε υποστεί την περίοδο της Χούντας, όταν είχε συλληφθεί για τον αντιδικτατορικό του αγώνα, ως μέλος της ομάδας που βοήθησε τον Αλέκο Παναγούλη να δραπετεύσει. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80, οι πόνοι έγιναν πλέον αφόρητοι και τελικά τον καθήλωσαν.
“Τέσσερις τοίχοι η καινούργια μου εξορία”, είχε γράψει για τη νέα του ζωή, που μοιραζόταν σε δύο σπίτια, ένα στην Κάτω Κηφισιά και ένα στην Πάργα. Όμως η φλόγα μέσα του δεν κόπασε ποτέ. “Ήταν θηρίο σε κλουβί”, γράφει ο Μίλτος Πασχαλίδης, “μόνο που το κλουβί ήταν το σώμα του. Απλώς δεν ήθελε να είναι θηρίο σε ζωολογικό κήπο. Δεν καταδεχόταν να τον ταΐζουν οι περαστικοί. Θα προτιμούσε να πεθάνει από ασιτία. Για αυτό έμεινε κλεισμένος μέσα, αλλά πάντα με τα παράθυρα ανοιχτά”. Αυτό το πάθος του καταγράφει και ο Οδυσσέας Ιωάννου στο τραγούδι “Μικρές Νοθείες” στον δίσκο “Μια Θάλασσα στη Σκάλα”. “Είναι που ονειρεύεται πως φεύγει για ταξίδια, πως μπαίνει μέσα σε παλιές φωτογραφιές...”
“Δεν ήταν άγιος, είχε και τα στραβά του. Δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του. Ήταν αγύριστο κεφάλι όταν πείσμωνε. Αδιάλλακτος”, αναφέρει ο Μίλτος Πασχαλίδης. Για παράδειγμα, περιγράφει πως αν και ενθουσιασμένος που θα συνεργαζόταν με τον Μάριο Τόκα και τον Γιώργο Νταλάρα, ακύρωσε τελικά τον δίσκο επειδή η παραγωγή ήθελε να αλλάξει μια λέξη, το “καρσί” (αντικριστά, απέναντι) από ένα τραγούδι, γιατί δύσκολα τραγουδιόταν και δεν ήταν εύηχη. Μα και ποιος δεν έχει στραβά... Όμως ο Άλκης Αλκαίος ήταν μεγάλος!
“Στην ιστορία της Ποίησης οι μεγάλοι Ποιητές μας δείχνουν με σημάδια, όψεις του μέλλοντός μας. Στην ιστορία του τραγουδιού, οι μεγάλοι στιχουργοί το δηλώνουν απλά και ξεκάθαρα. Βλέπουν και εκφράζουν πριν από μας, αυτό που θα γίνει συνείδηση κάποια χρόνια μετά. Η Τέχνη δεν αξίζει τον κόπο αν μόνο αντανακλά αυτό που τώρα είναι κατανοητό. Πρέπει να δείχνει, να φωτίζει, να μεγεθύνει τις καλά κρυμμένες πλευρές των γεγονότων. Ο Άλκης Αλκαίος γράφει στίχους – κλειδιά που ξεκλειδώνουν κι εκφράζουν τη δραματική συγκυρία είτε πρόκειται για το Ατομικό, είτε πρόκειται για το Όλον. Οι στίχοι του αφορούν τον καθένα από εμάς ξεχωριστά αλλά και όλους μαζί”, σημειώνει ο Θάνος Μικρούτσικος.
“Πως η Ιστορία γίνεται σιωπή”
Ο Άλκης Αλκαίος πέθανε από καρκίνο τον Δεκέμβριο του 2012. Τέσσερα χρόνια από το θάνατο του, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Μίλτος Πασχαλίδης, ο Χρήστος Θηβαίος και ο Μπάμπης Στόκας, άνθρωποι που τραγούδησαν τους στίχους του και συνδέθηκαν στενά μαζί του, συναντήθηκαν επί σκηνής, στο Ηρώδειο, στις 5 Οκτωβρίου, σε μια βραδιά φόρο τιμής στον Άλκη Αλκαίο, αλλά και στο νεοελληνικό τραγούδι που μας συντρόφευσε και μας συντροφεύει κάθε που οι καιροί γίνονται δύσκολοι.
Ο κόσμος γέμισε το επιβλητικό θέατρο σε μια πανέμορφη βραδιά κάτω από την Ακρόπολη. Πώς αλλιώς... Στους σπουδαίους, αρμόζουν τα σπουδαία. Μπροστάρης αυτής της πορείας από εκείνο τον “Φλεβάρη του 1848” μέχρι το σήμερα, ο Θάνος Μικρούτσικος, το καλλιτεχνικό έτερον ήμισυ του Άλκη Αλκαίου αλλά και μέντοράς του. “Ο αποδέκτης μου ήταν και είναι ο Θάνος Μικρούτσικος”, είχε πει.
Ήταν σαν μια στιγμή αναγνώρισης, μια αυθόρμητη και συνάμα εμβληματική κίνηση του Χρήστου Θηβαίου, ο οποίος λίγο πριν τραγουδήσει το “Πάντα Γελαστοί”, χαιρετώντας τον Μικρούτσικο, υποκλίθηκε και του φίλησε το χέρι. Συναρπαστική και η μοναξιά του συνθέτη πάνω στη σκηνή, στο τραγούδι “Στης Γοργόνας το φτερό”. Χωρίς μουσικούς, χωρίς το πιάνο του. Χιλιάδες κόσμου στις εξέδρες, αλλά ο Μικρούτσικος ήταν μόνος μέσα στο πλήθος. Αυτός και ο δικός του Βαγγέλης.
Οι Στόκας, Θηβαίος και Πασχαλίδης ένωσαν τις φωνές τους στο “Πρωινό Τσιγάρο” ενώ ο Βασίλης ήρθε στη σκηνή, πάντα εν μέσω αποθέωσης, για να μας θυμίσει, όπως κάθε φορά που “αρμενίζουμε παρέα” από το "Πόρτο Ρίκο" έως τη "Βικτώρια", πως ο Άλκης Αλκαίος “είναι πάντα εδώ, με τον ματιών μας τη φωτιά σημαία” και πως αυτή την καταραμένη ταυτότητα ακόμη την “ψάχνω από τα δεκαεννιά”.
Και ενώ οι πρώτες ψιχάλες προκάλεσαν ανησυχία για το ενδεχόμενο ο καιρός να χαλάσει τη γιορτή, τελικά προσέφερε μια από τις πιο όμορφες συναυλιακές στιγμές. Δευτερόλεπτα πριν ο Πασχαλίδης ξεκινήσει να τραγουδάει το “Αγύριστο Κεφάλι”, οι ψιχάλες άρχισαν να πέφτουν με μεγαλύτερη ένταση. “Φυσάει ένας αγέρας που σαρώνει, ενθύμια παλιά και φυλαχτά”, είπε και οι ψιχάλες έγιναν βροχή. Κοινό και καλλιτέχνης σε έκσταση συνέχιζαν να τραγουδάνε με περισσότερο πάθος. “Στα χέρια σας αφήνω το τιμόνι και η πιο μεγάλη νύχτα ξημερώνει”... Με τον τελευταίο στίχο η βροχή κόπασε. Κράτησε μόλις λίγα λεπτά, όσα και το τραγούδι, θαρρείς πως υπήρχε μια μυστική συμφωνία.
Στο φινάλε και οι πέντε μαζί πάνω στη σκηνή για την “Πιρόγα”, “σαν προσευχή”, όπως είπε ο Πασχαλίδης, ενώ ο Θάνος Μικρούτσικος διηύθυνε το τεράστιο πλέον σύνολο των μουσικών, των τραγουδιστών και του κοινού, που συμμετείχε δίνοντας μια αίσθηση μυσταγωγίας. Η αυλαία έπεσε με τη “Ρόζα”... “Πως η ανάγκη γίνεται ιστορία, πως η ιστορία γίνεται σιώπη...”
“Ποια νυχτωδία το φως σου έχει πάρει
και σε ποιο γαλαξία να σε βρω
εδώ είναι Αττική φαιό νταμάρι
κι εγώ ένα πεδίο βολής φτηνό
που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι”
“Ο Άλκης Αλκαίος ήταν ένας Ποιητής που υποδυόταν τον στιχουργό”. Θάνος Μικρούτσικος
Ο Θάνος Μικρούτσικος, ο άνθρωπος που ανακάλυψε και σύστησε τον Βαγγέλη Λιάρο (πραγματικό όνομα του Άλκη Αλκαίου) στο ελληνικό κοινό το 1978 και στη συνέχεια για τα καλά το 1982 με το δίσκο “Εμπάργκο”, με μια φράση αποτυπώνει την αυταξία του δημιουργού, του “ποιητή του ελληνικού τραγουδιού”. Το έργο του σηματοδοτεί μια νέα εποχή στην ελληνική μουσική σκηνή, αλλάζοντας τη ροή του ελληνικού τραγουδιού και σημαδεύοντας γενιές και γενιές, με τον προσωπικό και καθολικό τρόπο γραφής του.
Προς επιβεβαίωση, μπορεί με βεβαιότητα να ειπωθεί πως κάποιο από τα ποιήματά του, ίσως και πολλά περισσότερα, είναι μεταξύ των αγαπημένων σας τραγουδιών. Είτε γνωρίζατε πως είναι δικό του, είτε όχι. Άλλωστε ο ίδιος είχε τη φήμη του “αόρατου”, ακόμη και στον καλλιτεχνικό χώρο, όπως διηγείται ο Μίλτος Πασχαλίδης, φίλος του για χρόνια, στο βιβλίο του για τον Άλκη Αλκαίο “Αγύριστο Κεφάλι”. Υπήρξαν μάλιστα για καιρό φήμες πως δεν ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ενδεικτικό είναι πως ο Νότης Μαυρουδής, ο συνθέτης που μελοποίησε ένα από τα πιο γνωστά του ποιήματα, το “πρωινό τσιγάρο”, δεν τον είχε συναντήσει ποτέ (σημ: το “πρωινό τσιγάρο” ήταν αρχικά να το μελοποιήσει ο Μάνος Λοΐζος αλλά δεν πρόλαβε). Ελάχιστα έβγαινε από το σπίτι του. Ελάχιστοι τον είχαν δει από κοντά. Ελάχιστες και οι φωτογραφίες του. Και μόνο μία η τηλεοπτική του παρουσία. Η συνέντευξή του με τον Θάνο Μικρούτσικο...
Ο ποιητής δεν ήταν πάντα έτσι. Ήταν η ασθένεια του ένας από τους λόγους της απομόνωσής του. Η ρευματοειδής και αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθρίτιδα. “Μου επιτίθεται το σώμα μου”, είχε πει. Η υγεία του είχε επιβαρυνθεί από τα άγρια βασανιστήρια που είχε υποστεί την περίοδο της Χούντας, όταν είχε συλληφθεί για τον αντιδικτατορικό του αγώνα, ως μέλος της ομάδας που βοήθησε τον Αλέκο Παναγούλη να δραπετεύσει. Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80, οι πόνοι έγιναν πλέον αφόρητοι και τελικά τον καθήλωσαν.
“Τέσσερις τοίχοι η καινούργια μου εξορία”, είχε γράψει για τη νέα του ζωή, που μοιραζόταν σε δύο σπίτια, ένα στην Κάτω Κηφισιά και ένα στην Πάργα. Όμως η φλόγα μέσα του δεν κόπασε ποτέ. “Ήταν θηρίο σε κλουβί”, γράφει ο Μίλτος Πασχαλίδης, “μόνο που το κλουβί ήταν το σώμα του. Απλώς δεν ήθελε να είναι θηρίο σε ζωολογικό κήπο. Δεν καταδεχόταν να τον ταΐζουν οι περαστικοί. Θα προτιμούσε να πεθάνει από ασιτία. Για αυτό έμεινε κλεισμένος μέσα, αλλά πάντα με τα παράθυρα ανοιχτά”. Αυτό το πάθος του καταγράφει και ο Οδυσσέας Ιωάννου στο τραγούδι “Μικρές Νοθείες” στον δίσκο “Μια Θάλασσα στη Σκάλα”. “Είναι που ονειρεύεται πως φεύγει για ταξίδια, πως μπαίνει μέσα σε παλιές φωτογραφιές...”
“Δεν ήταν άγιος, είχε και τα στραβά του. Δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του. Ήταν αγύριστο κεφάλι όταν πείσμωνε. Αδιάλλακτος”, αναφέρει ο Μίλτος Πασχαλίδης. Για παράδειγμα, περιγράφει πως αν και ενθουσιασμένος που θα συνεργαζόταν με τον Μάριο Τόκα και τον Γιώργο Νταλάρα, ακύρωσε τελικά τον δίσκο επειδή η παραγωγή ήθελε να αλλάξει μια λέξη, το “καρσί” (αντικριστά, απέναντι) από ένα τραγούδι, γιατί δύσκολα τραγουδιόταν και δεν ήταν εύηχη. Μα και ποιος δεν έχει στραβά... Όμως ο Άλκης Αλκαίος ήταν μεγάλος!
“Στην ιστορία της Ποίησης οι μεγάλοι Ποιητές μας δείχνουν με σημάδια, όψεις του μέλλοντός μας. Στην ιστορία του τραγουδιού, οι μεγάλοι στιχουργοί το δηλώνουν απλά και ξεκάθαρα. Βλέπουν και εκφράζουν πριν από μας, αυτό που θα γίνει συνείδηση κάποια χρόνια μετά. Η Τέχνη δεν αξίζει τον κόπο αν μόνο αντανακλά αυτό που τώρα είναι κατανοητό. Πρέπει να δείχνει, να φωτίζει, να μεγεθύνει τις καλά κρυμμένες πλευρές των γεγονότων. Ο Άλκης Αλκαίος γράφει στίχους – κλειδιά που ξεκλειδώνουν κι εκφράζουν τη δραματική συγκυρία είτε πρόκειται για το Ατομικό, είτε πρόκειται για το Όλον. Οι στίχοι του αφορούν τον καθένα από εμάς ξεχωριστά αλλά και όλους μαζί”, σημειώνει ο Θάνος Μικρούτσικος.
“Πως η Ιστορία γίνεται σιωπή”
Ο Άλκης Αλκαίος πέθανε από καρκίνο τον Δεκέμβριο του 2012. Τέσσερα χρόνια από το θάνατο του, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Μίλτος Πασχαλίδης, ο Χρήστος Θηβαίος και ο Μπάμπης Στόκας, άνθρωποι που τραγούδησαν τους στίχους του και συνδέθηκαν στενά μαζί του, συναντήθηκαν επί σκηνής, στο Ηρώδειο, στις 5 Οκτωβρίου, σε μια βραδιά φόρο τιμής στον Άλκη Αλκαίο, αλλά και στο νεοελληνικό τραγούδι που μας συντρόφευσε και μας συντροφεύει κάθε που οι καιροί γίνονται δύσκολοι.
Ο κόσμος γέμισε το επιβλητικό θέατρο σε μια πανέμορφη βραδιά κάτω από την Ακρόπολη. Πώς αλλιώς... Στους σπουδαίους, αρμόζουν τα σπουδαία. Μπροστάρης αυτής της πορείας από εκείνο τον “Φλεβάρη του 1848” μέχρι το σήμερα, ο Θάνος Μικρούτσικος, το καλλιτεχνικό έτερον ήμισυ του Άλκη Αλκαίου αλλά και μέντοράς του. “Ο αποδέκτης μου ήταν και είναι ο Θάνος Μικρούτσικος”, είχε πει.
Ήταν σαν μια στιγμή αναγνώρισης, μια αυθόρμητη και συνάμα εμβληματική κίνηση του Χρήστου Θηβαίου, ο οποίος λίγο πριν τραγουδήσει το “Πάντα Γελαστοί”, χαιρετώντας τον Μικρούτσικο, υποκλίθηκε και του φίλησε το χέρι. Συναρπαστική και η μοναξιά του συνθέτη πάνω στη σκηνή, στο τραγούδι “Στης Γοργόνας το φτερό”. Χωρίς μουσικούς, χωρίς το πιάνο του. Χιλιάδες κόσμου στις εξέδρες, αλλά ο Μικρούτσικος ήταν μόνος μέσα στο πλήθος. Αυτός και ο δικός του Βαγγέλης.
Οι Στόκας, Θηβαίος και Πασχαλίδης ένωσαν τις φωνές τους στο “Πρωινό Τσιγάρο” ενώ ο Βασίλης ήρθε στη σκηνή, πάντα εν μέσω αποθέωσης, για να μας θυμίσει, όπως κάθε φορά που “αρμενίζουμε παρέα” από το "Πόρτο Ρίκο" έως τη "Βικτώρια", πως ο Άλκης Αλκαίος “είναι πάντα εδώ, με τον ματιών μας τη φωτιά σημαία” και πως αυτή την καταραμένη ταυτότητα ακόμη την “ψάχνω από τα δεκαεννιά”.
Και ενώ οι πρώτες ψιχάλες προκάλεσαν ανησυχία για το ενδεχόμενο ο καιρός να χαλάσει τη γιορτή, τελικά προσέφερε μια από τις πιο όμορφες συναυλιακές στιγμές. Δευτερόλεπτα πριν ο Πασχαλίδης ξεκινήσει να τραγουδάει το “Αγύριστο Κεφάλι”, οι ψιχάλες άρχισαν να πέφτουν με μεγαλύτερη ένταση. “Φυσάει ένας αγέρας που σαρώνει, ενθύμια παλιά και φυλαχτά”, είπε και οι ψιχάλες έγιναν βροχή. Κοινό και καλλιτέχνης σε έκσταση συνέχιζαν να τραγουδάνε με περισσότερο πάθος. “Στα χέρια σας αφήνω το τιμόνι και η πιο μεγάλη νύχτα ξημερώνει”... Με τον τελευταίο στίχο η βροχή κόπασε. Κράτησε μόλις λίγα λεπτά, όσα και το τραγούδι, θαρρείς πως υπήρχε μια μυστική συμφωνία.
Στο φινάλε και οι πέντε μαζί πάνω στη σκηνή για την “Πιρόγα”, “σαν προσευχή”, όπως είπε ο Πασχαλίδης, ενώ ο Θάνος Μικρούτσικος διηύθυνε το τεράστιο πλέον σύνολο των μουσικών, των τραγουδιστών και του κοινού, που συμμετείχε δίνοντας μια αίσθηση μυσταγωγίας. Η αυλαία έπεσε με τη “Ρόζα”... “Πως η ανάγκη γίνεται ιστορία, πως η ιστορία γίνεται σιώπη...”
“Ποια νυχτωδία το φως σου έχει πάρει
και σε ποιο γαλαξία να σε βρω
εδώ είναι Αττική φαιό νταμάρι
κι εγώ ένα πεδίο βολής φτηνό
που ασκούνται βρίζοντας ξένοι φαντάροι”
