Λεπορέλλα: Τσέφαν Τσβάιχ στη Λυρική

Το λιμπρέτο, βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του μεγάλου Αυστριακού συγγραφέα Στέφαν Τσβάιχ, υπογράφει η διακεκριμένη ποιήτρια και λογοτέχνης Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Η Λεπορέλλα, η οποία αποτελεί παραγγελία της Εναλλακτικής Σκηνής στον συνθέτη, θα παρουσιαστεί στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ για έξι παραστάσεις από τις 11 έως τις 26 Ιανουαρίου 2020.

Σκηνοθετημένη σαν υποβλητικό δραματικό θρίλερ, μέσα σε ένα αφαιρετικό σκηνικό που παραμένει πιστό στο πνεύμα της νουβέλας, η Λεπορέλλα είναι ένα ψυχογράφημα που εξερευνά τις σκοτεινές πλευρές της ανθρώπινης σεξουαλικότητας αλλά και μια μοναδικά δυνατή και συγκινητική ιστορία για τους ανθρώπους που δεν αγαπήθηκαν.

Στη Βιέννη στις αρχές του 20ού αιώνα, στο αρχοντικό ενός βαρόνου, μια φιλάργυρη, γεροντοκόρη υπηρέτρια ζει τον ανεκπλήρωτο έρωτα για το αφεντικό της, εξυπηρετώντας τις ανήθικες επιθυμίες του και κρυφακούγοντας πίσω απ’ τον τοίχο. Οι συνέπειες των πράξεών της όμως θα είναι καταστροφικές.

Τη μουσική διεύθυνση έχει αναλάβει ο αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου, ενώ τη σκηνοθεσία, τα σκηνικά και τα κοστούμια φέρουν την υπογραφή του Πάρι Μέξη, ενός πολυδιάστατου δημιουργού με διεθνή παρουσία στην όπερα και ιδιαίτερη αισθητική ματιά.

Εξαίρετο δείγμα γραφής της ψυχογραφικής πένας του μάστορα της νουβέλας Στέφαν Τσβάιχ (1881-1942), ενός από τους «ιδανικούς αυτόχειρες» της παγκόσμιας λογοτεχνίας, η Λεπορέλλα αποτελεί την τραγική «θηλυκή εκδοχή» του πιστού υπηρέτη Λεπορέλλο στην αριστουργηματική όπερα Ντον Τζοβάννι του Μότσαρτ. Η νουβέλα πρωτοεκδόθηκε το 1935 και συμπεριλήφθηκε στον τόμο Αμόκ και άλλες νουβέλες (κυκλοφόρησε στα ελληνικά το 2014 από τις εκδόσεις Άγρα), που συγκεντρώνει μερικές από τις γνωστότερες και δημοφιλέστερες ιστορίες του συγγραφέα. Οι περίφημες νουβέλες του Τσβάιχ, σαν μια σειρά από πίνακες που αναπαριστούν την ευαισθησία της βιεννέζικης κοινωνίας των αρχών του 20ού αιώνα, τον κατέστησαν τον πιο πολυδιαβασμένο και πιο μεταφρασμένο γερμανόφωνο λογοτέχνη.

Στη Λεπορέλλα, μια αδρή γυναίκα από το Τιρόλο φτάνει στη Βιέννη για να εργαστεί σε ένα σπίτι βαρόνων. Ο στρυφνός χαρακτήρας της βαρόνης, η ελαφρότητα του βαρόνου, η ταραχώδης σχέση του ζεύγους διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο η υπηρέτρια θα παίξει έναν καταλυτικό ρόλο. Στην αρχή αρκείται στα καθήκοντά της, όταν όμως η βαρόνη πρόσκαιρα απομακρυνθεί από το σπίτι, εκείνη θα αφοσιωθεί δουλικά στον βαρόνο διευκολύνοντας τις ερωτικές του δραστηριότητες. Η αφύπνιση του δικού της ερωτισμού, που γίνεται ολοένα και πιο ανεξέλεγκτος, την οδηγεί στη σχεδιασμένη «αυτοκτονία» της βαρόνης, γεγονός που θα επιφέρει αργότερα και το δικό της τραγικό τέλος.

Η υπόθεση του έργου αφορά προσωπικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς που παραμένουν επίκαιροι και άλυτοι μέχρι σήμερα: ένας αποτυχημένος γάμος, ένα δυστυχισμένο ζευγάρι χωρίς παιδιά, ένα κορίτσι που μεγάλωσε χωρίς έρωτα, χωρίς καμία ουσιαστική σχέση και το οποίο αυτή η κοινωνική απομόνωση το έκανε τόσο σκληρό και συνάμα επικίνδυνα εύθραυστο.

Η όπερα Λεπορέλλα αποτελεί ένα εγχείρημα που κορυφώνει την ενασχόληση του καταξιωμένου συνθέτη Γιώργου Κουρουπού με το μουσικό θέατρο, το οποίο αποτελεί κύριο άξονα του συνθετικού του έργου. Η μουσική του έργου αναδεικνύει και εντείνει τα πολύπλοκα και συχνά αντιφατικά συναισθήματα των ηρώων, φθάνοντας ως την αποκάλυψη της βαθύτερης αλήθειας, αυτής που ούτε ο λόγος ούτε ο νους τολμούν ν’ αγγίξουν.

Ο Γιώργος Κουρουπός σημειώνει: «Όταν πρωτοδιάβασα το συγκλονιστικό διήγημα του Στέφαν Τσβάιχ Λεπορέλλα, σκέφτηκα αυτομάτως πόσο αυτό το κείμενο προσφερόταν για ένα μουσικό δράμα. Οι κρυφές σκέψεις, οι ανομολόγητες επιθυμίες, τα ψεύτικα λόγια, οι βαθιές στερήσεις, τα ψυχικά τραύματα, οι υψηλές εντάσεις, το ζοφερό κλίμα μιας ακαθόριστης αλλά κι αναπόφευκτης καταστροφής, όλα καθορίζουν το πολύπλοκο, πολυσύνθετο και απόκρυφο περιβάλλον, το οποίο μόνο η μουσική μπορεί δραστικά να προβάλει, αξιοποιώντας τη συμβολική και συγκινησιακή της διάσταση. Από την άλλη μεριά, η πληθώρα των περιγραφόμενων σκηνών, αλλά και η αποκάλυψη αυτών που υπονοούνται, προσκαλεί σε μια ακόμη πιο συναρπαστική δραματοποίηση, που προσάδει ιδιαίτερα στο μελόδραμα – στην όπερα. Η συνεργασία μου με την Ιουλίτα Ηλιοπούλου, μετά από τόσα χρόνια, είναι για μένα η απόλυτη εγγύηση για την επιτυχία του εγχειρήματος».

Το έργο ακολουθεί την ψυχαναλυτική εξέλιξη της φαινομενικά αντιηρωίδας, που μέσα από υποσυνείδητες μεταθέσεις και προβολές ονειρεύεται και ζει μόνη πίσω απ’ τον τοίχο, ενώ παράλληλα φωτίζει το δίκιο και το άδικο των δύο άλλων προσώπων. Γράφοντας το λιμπρέτο της Λεπορέλλας, η Ιουλίτα Ηλιοπούλου ακολούθησε τη δραματουργική εξέλιξη της ψυχαναλυτικής νουβέλας του Τσβάιχ, με πίστη αλλά και με ελευθερία στην έκφραση, στην προβολή των συμβολισμών, στην ψυχολογία των προσώπων. «Μιλώντας και ανταλλάσσοντας ιδέες με τον Γιώργο Κουρουπό, επεδίωξα να δώσω λόγο –γλωσσική έκφραση– όχι μόνο στην επικοινωνία ή στις εκρήξεις των ηρώων, αλλά κυρίως στη σιωπή τους. Στη σιωπή που πάνω της ακούγονται δυνατά τα βήματα της ψυχής τους, αυτά που κάνει ανάγλυφα η μουσική. Τρία κύρια πρόσωπα, μια υπηρέτρια και ένα ζευγάρι, δεν είναι παρά η μικρογραφία ενός κόσμου που πληγώνει και πληγώνεται, που φοβάται την αλήθεια και ψεύδεται, ζητώντας απεγνωσμένα να κρατηθεί από κάτι. Η πραγματικότητα, μέσα από το βλέμμα της Λεπορέλλας που ζει πίσω απ’ τον τοίχο, εκδικείται δραματικά», επισημαίνει.

Το ενδεκαμελές ενόργανο σύνολο διευθύνει ο διακεκριμένος αρχιμουσικός Νίκος Βασιλείου, ο οποίος για τη νέα συνεργασία του με τον Γιώργο Κουρουπό υπογραμμίζει: «Ξανασυναντιέμαι, μετά από καιρό, μ’ έναν μουσικό μου μέντορα και διαπιστώνω για ακόμη μια φορά πως, μέσα απ’ τα χρόνια, η ωριμότητα και η έμπνευση έχουν πάντα κάτι καινούριο να πουν δίχως καμία προσποίηση, να υπογραμμίσουν και να φωτίσουν μέσω της μουσικής ένα δεύτερο κείμενο, ένα κείμενο πίσω απ’ τις λέξεις… πίσω απ’ τους τοίχους… Με θαυμαστή οικονομία κι εκφραστικότητα βυθίζεται στις ψυχές των ηρώων του, μετατρέποντάς τους σε γνήσια “πάσχοντα σώματα” δραματουργίας».

Το αποπνικτικό σύμπαν της Λεπορέλλας ζωντανεύει στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ μέσα από τη σκηνοθετική ματιά του έμπειρου Πάρι Μέξη, ο οποίος υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης. Με αφοπλιστική ακρίβεια και λεπτοδουλεμένο με απαράμιλλη κομψότητα, ο Πάρις Μέξης υπογράφει ένα ψυχολογικό θρίλερ με έντονο ερωτισμό, διατηρώντας στο ακέραιο το πνεύμα της νουβέλας. «H Κρεσέντια, μια φιλάργυρη, γεροντοκόρη υπηρέτρια στη Βιέννη των αρχών του 20ού αιώνα, ζει με μοναδικό στόχο να γηροκομηθεί από τις οικονομίες της. Με αφορμή ένα φαινομενικά ασήμαντο περιστατικό, προκαλεί για πρώτη φορά στη ζωή της το ενδιαφέρον ενός άλλου ανθρώπου και δη ενός άντρα. Το συμβάν τη συνταράσσει. Από Κρεσέντια μεταμορφώνεται σε “Λεπορέλλα” και η ζωή της αρχίζει να περιστρέφεται γύρω από την “ευτυχία” του άντρα, με μοναδικό αντάλλαγμα την αίσθηση ότι συνεισφέρει σε αυτήν. Με σχεδόν αϊχμανική λογική, η Λεπορέλλα οδηγείται από το πρωτόγνωρό της πάθος και την αδυναμία της να διαχειριστεί τη συναισθηματική της αφύπνιση σε απονενοημένες πράξεις με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Σαν ένα ξερόφυτο που όταν ποτίζεται απότομα σαπίζει. Με αυτό το δίπολο, το φαινομενικά ασήμαντο αλλά υποκειμενικά καθοριστικό, η Λεπορέλλα αναδεικνύεται ως μια ιδιαίτερη σύγχρονη όπερα, που επιχειρεί να φωτίσει την αειθαλή ανάγκη του ανθρώπου να νιώσει το ενδιαφέρον, την τρυφερότητα και εντέλει την αγάπη. Ακόμη και αν δεν μπορεί να τη διαχειριστεί», σημειώνει o σκηνοθέτης.

Η σκηνογραφική αντιμετώπιση της παράστασης σέβεται την «αυθεντική» εποχή του έργου, όπως αυτή αποτυπώνεται στην αισθητική και το ύφος του σκηνικού, των κοστουμιών και των σκηνικών αντικειμένων. «Χρησιμοποιούμε την ύλη που μας είναι απαραίτητη σκηνικά και εξυπηρετεί τη διήγηση με έμμεσο ή άμεσο τρόπο. Παρακολουθώντας την εθιμοτυπία και τις συνήθειες μιας εποχής παλαιότερης από τη δική μας, ο θεατής θα αναγνωρίσει πρόσωπα οικεία και γνώριμες συναισθηματικές καταστάσεις. Μέσα από ένα θεατρικά εξιδανικευμένο παρελθόν, η Λεπορέλλα έρχεται να διηγηθεί μια συγκινητική ιστορία για τους ανθρώπους που δεν αγαπήθηκαν».

Τον ρόλο της Λεπορέλλας θα ερμηνεύσουν δύο διακεκριμένες Ελληνίδες μεσόφωνοι, η Ειρήνη Καράγιαννη (11, 17, 25/1) και η Άρτεμις Μπόγρη (12, 18, 26/1).

Μαζί τους ένα εξαιρετικό καστ μονωδών της ΕΛΣ, οι Τάσος Αποστόλου, Μυρσίνη Μαργαρίτη, Βάσια Ζαχαροπούλου, Νίκη Χαζιράκη, Εβίτα Χιώτη, Πέτρος Μαγουλάς.