The Butler: Το αφροαμερικανικό δράμα στον Λευκό Οίκο

του Λουκά Τσουκνίδα

Με αφορμή την ιστορία του Γιουτζίν Άλεν, ενός μαύρου μπάτλερ που δούλεψε στον Λευκό Οίκο για τρεις δεκαετίες, ο Λι Ντάνιελς με τον Ντάνιελ Στρονγκ επινοούν έναν δικό τους χαρακτήρα για να μας δώσουν μια όψη των τεταμένων σχέσεων δύο διαδοχικών γενεών αφροαμερικάνων, οι οποίες συγκρούονται σιωπηλά πάνω στο μεταίχμιο της σύγχρονης μαύρης αφύπνισης. Το “The Butler” επιχειρεί ν' αγγίξει μια σημαντική εστία εσωτερικής διαμάχης στην αφροαμερικάνικη κοινότητα, δεκαετίες προγενέστερη του Δρ. Κινγκ και του Μάλκολμ Εξ. Το καταφέρνει μεν, αλλά εις βάρος μια ελκυστικότερης, λιγότερο σχηματικής, αφήγησης.

Η υπόθεση

Αφήνοντας πίσω του μια καταρρακωμένη ψυχικά μητέρα, κατάλοιπο του βιασμού της και της εν ψυχρώ δολοφονίας του άντρα της απ' τα χέρια ενός λευκού, ο νεαρός Σέσιλ Γκέινς φεύγει απ' τη φυτεία προς αναζήτηση μιας καινούργιας ζωής. Η τύχη του φέρεται καλά και με τα πολλά, φτάνει να δουλεύει ως μπάτλερ στον Λευκό Οίκο. Εν τω μεταξύ, ο μεγάλος γιος του φεύγει για το κολέγιο με έντονη τη διάθεση να πάρει μέρος στους κοινωνικούς αγώνες, οι οποίοι προμηνύονται σκληροί για τους αφροαμερικάνους. Η στάση του, επικριτική απέναντι στο σύστημα και στον υπηρέτη πατέρα του συνάμα, θα φέρει τη σχέση τους σε τεντωμένο σχοινί...

Η κριτική

Ακόμη μια ταινία για φέτος καταπιάνεται με την “αφροαμερικάνικη εμπειρία”, μόνο που ο Ντάνιελς δε μας ταξιδεύει πολύ πίσω στο χρόνο όπως ο Στιβ Μακουίν με το “12 Years a Slave”, παρά λίγες μόλις δεκαετίες μέσα στον 20ο αιώνα, στα χρόνια που ο ρατσισμός δεν έλεγε να κοπάσει και τα τύμπανα του κινήματος της μαύρης υπερηφάνειας θ' άρχιζαν όπου να 'ναι να αντηχούν.

Ο Σέσιλ Γκέινς, γόνος μια οικογένειας διαλυμένης απ' τη ρατσιστική βία και τη φτώχεια του αμερικάνικου Νότου, καταφέρνει να ξεπεράσει την καταγωγή του και με εφόδιο την εκπαίδευση που του παρείχε η μητέρα του φονιά του πατέρα του, αλλά και την ευστροφία του, φτάνει να ανελιχθεί στην ανώτερη θέση που θα μπορούσε να έχει ένας μαύρος υπηρέτης, να σερβίρει τον Πρόεδρο των ΗΠΑ. Δε δείχνει ποτέ του δείγματα δουλικότητας, μόνο σεβασμού προς το επάγγελμα που του έδωσε τη δυνατότητα να επιβιώσει και να φτιάξει τη δική του, μεσοαστική, μοντέρνα οικογένεια. Ακολουθεί τις συμβουλές του ανθρώπου που τον μάζεψε απ' το δρόμο και του έδωσε την ευκαιρία που έψαχνε: διατηρεί δύο πρόσωπα, ένα για τους “δικούς του ανθρώπους” κι ένα για εκείνους που υπηρετεί... οι οποίοι τείνουν πια να είναι κάποιοι απ' τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στον κόσμο.

Ο Λούις Γκέινς μεγαλώνει σε μια εύπορη οικογένεια, ως πιο προνομιούχος απ' τον μέσο αφροαμερικάνο νέο, αλλά δε μπορεί να μη διαβάζει, να μην ακούει και να μην επηρεάζεται απ' όσα εκτυλίσσονται μακριά απ' τη μεσοαστική φούσκα στην οποία ζει η οικογένεια του Σέσιλ. Στα μάτια του, ο πατέρας του είναι ακόμη ένα γρανάζι του συστήματος που καταπιέζει “τον λαό του” και δε βλέπει την ώρα να απογαλακτιστεί, να επαναστατήσει απέναντι σ' εκείνον πρώτα κι ύστερα να αρχίσει να αγωνίζεται για όσα πιστεύει. Το κολέγιο (αν και με τα λεφτά του πατέρα του) θα αποτελέσει τη δική του ευκαιρία.

Δύο άνθρωποι με κοινό αίμα, αλλά τόσο διαφορετικές εμπειρίες απ' την ανατροφή τους που κάνουν και την οπτική τους απέναντι στις ίδιες καταστάσεις εντελώς διαφορετική, έρχονται σε μια σύγκρουση η οποία, εν προκειμένω, ξεπερνά το κλασικό δίπολο πατέρας-γιος. Είναι δύο γενιές και δυο κοσμοθεωρίες, εκείνη που θέλει τον αφροαμερικάνο να βελτιώνει τον εαυτό του και την κοινότητά του πριν διεκδικήσει όσα έχει στερηθεί κι η άλλη που ζητά την άμεση δικαίωση ως εύλογο σκαλί προς τη χειραφέτηση και την ατομική και συλλογική πρόοδο. Ο ένας έχει νιώσει τη ρατσιστική βία στο πετσί του και σε ακραία μορφή χωρίς ποτέ του να την προκαλέσει με συνέπεια ν' αποσυρθεί από οποιαδήποτε υπόνοια ευθείας σύγκρουσης, ενώ ο άλλος την προκαλεί ώστε να αποκτήσει το δικαίωμα να αγωνιστεί εναντίον της.

Οι δυο τους βιώνουν μερικές από τις πιο σημαντικές στιγμές στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός των ΗΠΑ, αλλά από διαφορετικά πόστα, κάτι που χαρακτηριστικά υπογραμμίζει ο Ντάνιελς κατά τη διάρκεια μιας σεκάνς παράλληλης δράσης όπου ο Σέσιλ σερβίρει σε μια δεξίωση στον Λευκό Οίκο φορώντας το επαγγελματικό του πρόσωπο την ώρα που ο Λούις απαιτεί να σερβιριστεί σ' ένα φτηνιάρικο εστιατόριο του Νότου με ξεχωριστό τμήμα για “έγχρωμους” κι υπόκειται σε διαφόρων ειδών εξευτελισμούς και τσαμπουκάδες πριν συλληφθεί μαζί με τους συναγωνιστές του.

Το διακύβευμα, και αυτό αρκετά γλαφυρά δοσμένο, είναι τελικά το αν οι δύο αυτοί άνθρωποι, που πριν από λευκούς καταπιεστές και συστήματα βλέπουν ο ένας τον άλλο ως απειλή, θα καταφέρουν να κάνουν βήματα προς μία συνάντηση στη μέση, εκεί που συναντιούνται και τα κίνητρα και οι επιθυμίες και των δυο τους, ασχέτως μεθόδων και στάσης ζωής.

Ο Ντάνιελς επιλέγει να δώσει μια αισιόδοξη απάντηση σ' αυτό το ερώτημα κι ενώ ο Σέσιλ, βετεράνος πια, περιμένει να συναντηθεί με τον πρώτο αφροαμερικάνο Πρόεδρο των ΗΠΑ, δε μπορούμε παρά να σκεφτούμε ότι αυτό μάλλον συμβολίζει μια δικαίωση και για 'κείνον και για τον γιο του, ο οποίος πια πολιτεύεται κανονικά. Στους δύο αυτούς ρόλους, απολαμβάνουμε τον Φόρεστ Γουίτακερ και τον Ντέιβιντ Ογιελόβο, οι οποίοι κρατούν την ταινία ζωντανή σ' εκείνα τα σημεία που η αφήγηση χάνει το ρυθμό της, έτσι όπως πηδά τις εποχές με βασικούς χρονοδείκτες τους εκάστοτε κατοίκους του Λευκού Οίκου, αλλά κι εκεί που κάποιες δόσεις μελοδράματος απειλούν να ευτελίσουν το ήδη υπερφορτωμένο σενάριο.

Το “The Butler” είναι ακόμη μια ενδιαφέρουσα δουλειά του Λι Ντάνιελς.

Βγαίνουν ακόμη:
Το συμπαθητικό “Prince Avalanche” του Ντέιβιντ Γκόρντον Γκριν, το γερμανικό δράμα “Oh Boy”, το ισπανικό θρίλερ “Agnosia”, η αμερικάνικη κωμωδία “Last Vegas” και η ταινία κινουμένων σχεδίων “Frozen”.

Όλες οι Ταινίες