Η αρχιτεκτονική κληρονομιά της Αθήνας σε μία έκθεση

του Γιάννη Ασδραχά

Η αρχιτεκτονική κληρονομία της Αθήνας έχει αποσπασματικό χαρακτήρα. Πρόκειται για ένα μωσαϊκό που περιέχει ένα σύνολο ρυθμών και τάσεων. Το μεγαλύτερο μέρος του «κρυμμένο» στους απόκεντρους δρόμους της πόλης, το οποίο φανερώνεται στον αστικό περιηγητή ψηφίδα-ψηφίδα. Ο υποψιασμένος ανακαλύπτει απρόσμενα κτήρια που συνυπάρχουν συμπιεσμένα ανάμεσα σε πολυκατοικίες, στοιχεία που τα εντάσσουν στο ρεύμα του νεοκλασικισμού, του εκλεκτισμού, του μοντερνισμού.

Αυτές οι οικοδομές, κτηριακά κατάλοιπα των αρχιτεκτονικών περιόδων, σώθηκαν κυρίως από παράγοντες που δεν έχουν σχέση με την διάσωση της μνήμης και της κληρονομίας. Άλλωστε η ανάγκη για στέγη τις δεκαετίες του 1950 του 1960 και του 1970 δεν άφηνε περιθώρια για τέτοιου τύπου σκέψεις, τόσο για τους ιδιοκτήτες, όσο και για την πολιτεία.

Ασαφείς κληρονομίες, θολές ιδιοκτησίες, ασυνεννοησία ανάμεσα στους δικαιούχους, νομικά κωλύματα αλλά και κάποιοι που δεν θέλησαν να αποχωριστούν το σπίτι που αγάπησαν, είναι οι κύριοι λόγοι που υπάρχουν ανάμεσα μας κτήρια τα οποία συνθέτουν το αθηναϊκό αρχιτεκτονικό παλίμψηστο.

Στην καταγραφή αυτής της διάσπαρτης ιστορίας στα επτά διαμερίσματα του δήμου Αθηναίων έχει αφιερώσει τις δραστηριότητες της η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία «Monumenta», της οποίας η αποστολή είναι η προστασία της φυσικής και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς Ελλάδας και Κύπρου. Με τίτλο του προγράμματος «Καταγραφή και Ανάδειξη κτηρίων 19ου και 20ού αιώνα στην Αθήνα», μέλημα των εθελοντών και φορέων που συμμετέχουν είναι η συγκέντρωση των στοιχείων που αναδεικνύουν την ιστορία και την αρχιτεκτονική εξέλιξη της πόλης. Για παράδειγμα, έργο της Monumenta είναι η καταγραφή προφορικών μαρτυρίων, αρχείων αρχιτεκτόνων και πολιτικών μηχανικών (κάποια ήρθαν για πρώτη φορά στο φως) και η φωτογράφιση των κτηρίων.

Η έμφαση του προγράμματος δίνεται στα εναπομείναντα κτήρια που οικοδομήθηκαν στην Αθήνα την περίοδο 1830-1940, με στόχο τη συλλογή ενός υλικού που θα επιτρέπει τη διαχείριση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Το εν λόγω πρόγραμμα συμπληρώνει φέτος μία τριετία και, μπορεί να μην έχει ολοκληρωθεί η καταγραφή, αλλά έχει συγκεντρωθεί μέχρι στιγμής ένας σημαντικός όγκος υλικού που περιέχει, ανάμεσα σε άλλα, τον εντυπωσιακό αριθμό των 10.000 φωτογραφικών αποτυπώσεων.

Ένα επιλεγμένο μέρος αυτού του υλικού παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στο Κέντρο Επισκεπτών του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) με τίτλο “Στην Αθήνα μπορείς να δεις τα πιο όμορφα κτήρια. Ένα πρόγραμμα καταγραφής κτηρίων της περιόδου 1830-1940”.

Στους χώρους και στις γυάλινες επιφάνειες του κέντρου, και σε αντίστιξη με το νέο κτήριο-κόσμημα της Αθήνας που ετοιμάζεται πυρετωδώς στην ίδια περιοχή, παρουσιάζονται οι φωτογραφικές καταγραφές. Εξήντα μία εικόνες από οικίες, δημόσια κτήρια, εκκλησίες, σχολεία, νοσοκομεία, διαφόρων αρχιτεκτονικών τύπων συνθέτουν την έκθεση, προσφέροντας στον επισκέπτη την δυνατότητα γνωριμίας με μία ανεπιτήδευτη εικόνα του αθηναϊκού αρχιτεκτονικού αποθέματος πιστοποιώντας ότι παραμένει αδιερεύνητο.

Επίσης, η έκθεση διανθίζεται με υλικό και έγγραφα που προέρχονται από αρχεία και μεταφέρουν σπάνια καταγεγραμμένες στιγμές όπως η κατεδάφιση κτηρίων στο κέντρο της Αθήνας.