Ευγενία Αποστόλου, τι έχει να μας πει ο Λόρκα σήμερα;

Μια από τις παραστάσεις που τάραξαν τα νερά τη φετινή θεατρική σαιζόν, το Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα σε σκηνοθεσία Μαρίας Πρωτόπαππα, ολοκληρώνει τον κύκλο της την Κυριακή 28 Απριλίου 2024 στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης. Στο νήμα της σαιζόν, μιλήσαμε με την Ευγενία Αποστόλου, μία από τις πρωταγωνίστριες της ευρηματικά εικονοπλαστικής παράστασης, για την προσέγγιση του έργου του Λόρκα και για όλα όσα έχει να μας πει σχεδόν έναν αιώνα μετά.

Η σκηνοθετική προσέγγιση της Μαρίας Πρωτόπαππα κομίζει μια νέα ανάγνωση στο έργο του Λόρκα. Ποια είναι τα νέα στοιχεία που προτείνει;
Η διαφορετικότητα της παράστασης και τα νέα στοιχεία προκύπτουν πρώτα απ’ όλα από το καινούριο κείμενο που δημιούργησε η Μαρία Πρωτόπαππα με την συνεργασία της Ελένης Σπετσιώτη, μετά από έρευνα και αναζήτηση της ετυμολογίας. Ψάχνοντας δηλαδή λέξη λέξη το κείμενο από τα Ισπανικά, προέκυπτε και το ερώτημα τι μπορεί να εννοεί ο Λόρκα πίσω από τις λέξεις αυτές. Γιατί βάζει αυτή τη λέξη και όχι κάποια άλλη. Τι σημαίνει το κάθε όνομα. Έτσι γεννήθηκε ένα πιο συμπυκνωμένο και αφαιρετικό κείμενο το οποίο κατά τη γνώμη μου είναι πολύ ποιητικό και αποκαλύπτει κάποιες πτυχές που δεν είναι εύκολα αναγνώσιμες σε πιο λυρικές μεταφράσεις. Και ήταν και πολύ ωραίο μοίρασμα το ότι παρακολουθήσαμε από την αρχή το πλάσιμο και τη διαδρομή αυτή γιατί έτσι είχαμε την ευκαιρία να ζήσουμε αυτές τις μικρές αποκαλύψεις και να συνεννοηθούμε καλύτερα για την ιστορία που θα πούμε όλοι μαζί.

Το ίδιο το κείμενο σε οδηγεί σε μια μη ρεαλιστική προσέγγιση και απόδοσή του. Έτσι κι αλλιώς το έργο είναι γεμάτο συμβολισμούς και κρυμμένα νοήματα. Και η πρόθεση της Μαρίας ήταν να διαπεράσει το εξωτερικό περίβλημα για να μπορέσει να τα αναγνωρίσει και πίσω από τη φαινομενική κατάσταση της ζωής μιας οικογένειας να έρθουν στην επιφάνεια τα πολλαπλά επίπεδα, για όποιον μπορέσει να τα δει.

Θέλω να πω ότι ίσως είναι λίγο δύσκολο για τον θεατή να αντιληφθεί νοητικά π.χ. ότι η Μπερνάρντα συμβολίζει την ίδια τη χώρα, για μένα όμως η παράσταση έχει κάτι πυκνό και μυστικιστικό που θέλω να πιστεύω ότι ανοίγει ένα παράθυρο βαθύτερης εσωτερικής θέασης.

Δεν ξέρω αν θεωρείται νέο στοιχείο το ότι η Μπερνάρντα παίζεται από άνδρα ηθοποιό, καθώς επίσης και η μεγαλύτερη κόρη, αφού είναι κάτι που συνέβαινε από αρχαιοτάτων χρόνων! Αυτό νομίζω ήταν μια ανάγκη της Μαρίας, να δημιουργήσει μια ομάδα ανθρώπων, συνεργατών, που θα ήταν ανοιχτοί, έτσι ώστε να μπορεί να δοκιμάσει πράγματα που είχε στο μυαλό της, ή που ανακάλυπτε στην πορεία. Και η επιλογή αυτή βοήθησε πολύ στην πιο αποστασιοποιημένη και ευρύτερη προσέγγιση που την ενδιέφερε, στον αντίποδα του ρεαλισμού και του ψυχολογικού θεάτρου.

Ο ρόλος σας είναι η Μαγδαληνή. Ποια η θέση της στο σπίτι σε σχέση με τη μητέρα της και τις αδελφές της;
Η Μαγδαληνή είναι η δεύτερη μεγαλύτερη κόρη, πρωτότοκη του δεύτερου γάμου της Μπερνάρντα. Είναι η μόνη που έτρεφε αισθήματα για τον Πατέρα και με τον θάνατό του χάνει εντελώς την ελπίδα της για οποιαδήποτε διέξοδο. Κι αυτός ο Πατέρας, στον οποίον έβρισκε καταφύγιο, αφήνει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στην μεγαλύτερη, την Ανγκούστιας, που δεν ήταν καν φυσική του κόρη. Στο βαθύ πένθος και την κατάρρευση προστίθεται και η αδικία.

Μετά από μια στιγμή προσωπικής της εξέγερσης, όπου τολμάει να αρθρώσει τη δυσαρέσκειά της απέναντι στη Μητέρα και την επιθυμία της να δουλέψει, ακόμα και κουβαλώντας σακιά, σαν άντρας, προκειμένου να είναι ελεύθερη και όχι καθηλωμένη σε ένα σκοτεινό μπουντρούμι, αποδέχεται την «καταδίκη της γυναίκας» και τον εγκλεισμό, προσαρμόζεται σε αυτόν τον τρόπο ζωής, μη έχοντας άλλη επιλογή.

Βρίσκεται παρόλα αυτά σε μια επαγρύπνηση, παρακολουθεί, αναζητάει τις αιτίες, τις ρίζες του κακού, καταδικάζει τη λήθη και τις κακές γλώσσες, αναπολεί τις καλές γιορτινές μέρες της συλλογικότητας και του μοιράσματος. Αναγνωρίζει το σκοτεινό κομμάτι που εισβάλλει στο σύστημα της οικογένειας-κοινωνίας και είναι στοργική και προστατευτική με την μικρότερη αδελφή της Αδέλα, στα μάτια της οποίας βλέπει την Ελπίδα και την Επανάσταση που η ίδια δεν έχει τη δύναμη να κάνει.

Μέσα σε αυτό το σκοτάδι στο οποίο εξαναγκάζεται να παραδοθεί, χρησιμοποιεί τον αυτοσαρκασμό και το χιούμορ, σαν ένα σωσίβιο ίσως, για να μείνει με το κεφάλι έξω από το νερό. Σε στιγμές γίνεται κυνική και ειρωνική με τον εαυτό της και με τις καταστάσεις. Πίσω όμως από αυτή τη στάση της διακρίνεται ένα ανήσυχο πνεύμα που διψάει για γνώση και αλήθεια. Μια γυναίκα που κάτω από άλλες συνθήκες θα σπούδαζε και θα ερευνούσε. Ο Λόρκα δεν επιλέγει τίποτα τυχαία, ακόμα και τα ονόματα των χαρακτήρων του έργου κρύβουν συμβολισμούς. Είναι σαφής η αναφορά στην αφοσιωμένη μαθήτρια του Ιησού, Μαρία Μαγδαληνή.

Πώς ένα έργο γραμμένο στην Ισπανία το 1936 μπορεί να μιλήσει στο κοινό της Αθήνας το 2024;
Με τον ίδιο τρόπο που μιλάει και η Αρχαία Τραγωδία. Μεγάλοι ποιητές με τέτοια πύκνωση και ευρύτητα είναι διαχρονικοί. Άλλωστε στην ουσία, ο πυρήνας της ανθρώπινης κοινωνίας δεν έχει αλλάξει και πολύ. Μόνο οι φόρμες αλλάζουν. Στην Αθήνα του 2024 περπατάω στην Ομόνοια για να πάω στο θέατρο και βλέπω κάθε μέρα εξαθλιωμένους ανθρώπους να έχουν σπίτι τους το πεζοδρόμιο. Το 2024 γίνεται το έγκλημα στα Τέμπη γιατί κάποιοι ενδιαφέρονται για το κέρδος και όχι για τον συνάνθρωπο. Αντί να γινόμαστε πιο ευτυχισμένοι, έχουμε χάσει το νόημα.

Το ’36 υπήρχε η βιομηχανοποίηση με τις συνέπειές της, σήμερα η τεχνολογία με τους εθισμούς της. Και δεν μιλάω για την χρησιμότητα αλλά για την εκμετάλλευση, τον υλισμό, την υπερκατανάλωση, τον ατομικισμό και την αποξένωση.

Το κίνημα των Ισπανών Αναρχικών, μπορεί να καταρρίφθηκε, απέδειξε όμως ότι έστω για λίγο, η ουτοπία είναι εφικτή. Είναι εφικτός ένας καλύτερος τρόπος ζωής με καλύτερες συνθήκες για όλους, χωρίς αφέντες και σκλάβους, με στόχο τη χαρά. Είναι εφικτό η σύγχρονη τεχνολογία να εξυπηρετεί τις υλικές ανάγκες και όχι να συνθλίβει. Είναι εφικτό να αναπτύσσεται το ανθρώπινο πνεύμα μέσα από τη γνώση, την αλληλοβοήθεια, την ισότητα, την αλληλεγγύη, την κοινωνικότητα, την ελευθερία. Γι’ αυτά μιλάει ο Λόρκα, ένας ύμνος για την Ελευθερία είναι το έργο του και η Ελευθερία είναι ίδια όλες τις εποχές.

Θα θέλατε να σχολιάσετε τη φράση του Λόρκα «Εγώ πάντα θα είμαι στο πλευρό αυτών που δεν έχουν τίποτα και στους οποίους δεν επιτρέπεται καν να απολαύσουν ειρηνικά το τίποτα που έχουν»;
Μια συμπυκνωμένη φράση, που περιλαμβάνει όλες τις παθογένειες της κοινωνίας, ειπωμένη από μια βαθύτατα πνευματική και ενορατική ύπαρξη.

Ο Λόρκα, παρ’ όλο που δεν υπήρξε ποτέ ενεργό μέλος κάποιας πολιτικής παράταξης και δεν εντάχθηκε στο επαναστατικό κίνημα, είχε μια στάση ζωής βαθύτατα πολιτική. Καταδίκαζε τον καπιταλισμό και τις συνέπειές του, δυσανασχετούσε με τις κοινωνικές ανισότητες, τη φτώχεια, την καταπίεση, τον ρατσισμό και όλες τις τυραννικές επινοήσεις του ανθρώπου προς τον συνάνθρωπο. Γι’ αυτό άλλωστε και δολοφονήθηκε στυγνά και πισώπλατα από τους Εθνικιστές του Φράνκο. Τέτοια ελεύθερα πνεύματα δεν «βολεύουν» τα συστήματα που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η εξουσία.

Εκείνος, έκανε επανάσταση μέσα από την ποίηση και το έργο του. Υμνώντας την ισότητα, την αλληλεγγύη, την αγάπη και την ελευθερία. Ή καλύτερα, ήταν ο ίδιος πηγή αγάπης και ελευθερίας…

Ερμηνεύσατε ένα κομβικό ρόλο στην σειρά "Ψυχοκόρες", τη μητέρα των κοριτσιών. Ποια είναι η εμπειρία σας από τη συμμετοχή σας στην σειρά;
Ήταν μια εξαιρετική συνεργασία. Οι «Ψυχοκόρες» είναι μια σειρά που έχει σαν βάση της ένα πολύ καλό σενάριο, που είναι το ήμισυ του παντός, έναν πολύ καλό νέο σκηνοθέτη, και την υποστήριξη μιας παραγωγής που την αγκάλιασε με μεγάλη φροντίδα. Είναι πολύ σημαντικό το κομμάτι της παραγωγής στην τηλεόραση, αυτό θα δώσει την αναβάθμιση που χρειάζεται. Αυτό είναι νομίζω που κάνει τη διαφορά, και βέβαια το γεγονός ότι η ιστορία είναι βγαλμένη μετά από έρευνα, μέσα από αληθινά γεγονότα. Αυτό την κάνει και τόσο συγκλονιστικά ανθρώπινη και ενδιαφέρουσα. Όλο το καστ είναι υψηλής ποιότητας, ακόμα και οι μικρότεροι ρόλοι. Οι κόρες μου, που συνεχίζω να παρακολουθώ με αγωνία, φρέσκιες, υπέροχες ηθοποιοί. Είχα την τύχη να συνεργαστώ με τον Μανώλη Μαυροματάκη, αγαπημένο φίλο και συνοδοιπόρο από τη σχολή. Έτσι, έχοντας την οικειότητα και έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας, νομίζω δημιουργήσαμε μια ζεστή ατμόσφαιρα οικογένειας για την έναρξη της ιστορίας, που στη συνέχεια ανατρέπεται στη ζωή των κοριτσιών.

Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;
Προς το παρόν λίγη ξεκούραση με το τέλος των παραστάσεων, για ανασύνταξη και αναστοχασμό. Είναι μια περίοδος αναμονής εγκρίσεων. Η αλήθεια είναι ότι δεν είμαι πολύ του «σχεδίου», δεν ξέρω αν αυτό είναι καλό ή κακό, πάω με τη ροή…

Ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση, Απόδοση κειμένου: Μαρία Πρωτόπαππα, Ελένη Σπετσιώτη
Σκηνοθεσία: Μαρία Πρωτόπαππα
Σκηνικά-Κοστούμια: Εύα Νάθενα
Μουσική: Φώτης Σιώτας
Κίνηση: Μαργαρίτα Τρίκκα
Φωτισμοί: Βαλεντίνα Ταμιωλάκη
Βοηθός σκηνοθέτιδας: Ηλέκτρα Μπαρούτα
Προωθητικές Φωτογραφίες παράστασης: Ρούλα Ρέβη
Βοηθός Φωτογράφου: Ολίνα Κάτσαρη
Περούκες: Χρόνης Τζήμος
Κομμώσεις: Θοδωρής Μπουρνέλης
Μακιγιάζ: Ειρήνη Γάτου
Γραφίστας: Γιάννης Σταματόπουλος
Φωτογραφίες παράστασης: Μαριλένα Αναστασιάδου
Trailer Παράστασης: Μιχαήλ Μαυρομούστακος
Επικοινωνία παράστασης: Ανζελίκα Καψαμπέλη
Διεύθυνση Παραγωγής: Αναστασία Καβαλλάρη
Εκτέλεση Παραγωγής: Kart Productions- Μαρία Ξανθοπουλίδου

Παίζουν (αλφαβητικά)
Ευγενία Αποστόλου, Άννα Καλαϊτζίδου, Δημήτρης Μαργαρίτης, Ελένη Σπετσιώτη, Χρήστος Στέργιογλου, Κατερίνα Φωτιάδη, Χριστίνα Χειλά-Φαμέλη
Σε ηχογράφηση συμμετέχει η Έρση Μαλικένζου