Έρευνα χωρίς να σπάσουν αυγά γίνεται;  

Στις 27 Οκτωβρίου είναι προγραμματισμένη η δίκη της ιστορικού Sheila Lecoeur (Σέιλα Λεκέρ) και των εκδόσεων Αλεξάνδρεια. Αιτία το βιβλίο της ιστορικού που εκδόθηκε το 2013 με τίτλο Το νησί του Μουσολίνι. Φασισμός και ιταλική κατοχή στη Σύρο (μεταφρασμένο από το αγγλικό πρωτότυπο του 2009). Ενάγοντες είναι οι κληρονόμοι του Βαΐτση Βάγια, πρώην νομάρχη Σύρου που διορίστηκε το 1944 από τις δυνάμεις κατοχής.

Στο βιβλίο αναφέρεται ότι μεγάλο μέρος της Σύρου θεωρούσε τον Βαΐτση Βάγια δωσίλογο και έτσι οι κατιόντες του θεώρησαν ότι πρέπει να αποκατασταθεί το όνομα του προγόνου τους δικαστικά.

Κατά τη γνώμη μου είναι πάντα δυσάρεστο όταν ένα προϊόν αξιόπιστης ιστορικής έρευνας- όπως επιφανείς επιστήμονες ισχυρίζονται ότι είναι το συγκεκριμένο της Σέιλα Λεκέρ- πρέπει να κριθεί και να λογοκριθεί από τα δικαστήρια. Είναι μια ήττα της ελεύθερης έκφρασης και του επιστημονισμού. Δεν είναι δυνατόν τα επιστημονικά έργα να κρίνονται από δικαστές. Πρέπει να αξιολογούνται από την επιστημονική κοινότητα και το κοινό και να αντικρούονται με τέτοιους όρους.

Αυτά επί της αρχής. Τα λέγαμε και στην περίπτωση του Γερμανού ιστορικού Ρίχτερ, ο οποίος επίσης πέρασε από τα ελληνικά δικαστήρια για άρνηση εγκλημάτων πολέμου κατά του κρητικού λαού στον  Β΄ ΠΠ.

Όμως η περίπτωση δεν είναι ίδια. Και δεν είναι ίδια γιατί οι κληρονόμοι του πρώην νομάρχη της Σύρου, δεν είναι κάποιο Σωματείου Πληγέντων, κάποια δημοτική αρχή, ο πρώην αρχηγός του ΓΕΕΘΑ και διάφοροι άλλοι που είχαν στραφεί κατά του Γερμανού ιστορικού. Τι εννοώ; Ότι οι απανταχού θεσμοί έχουν άλλες δυνατότητες διαμαρτυρίας έναντι μιας δημοσιευμένης πληροφορίας (βιβλίου, δημοσιογραφικού άρθρου κλπ), από ό,τι ο μέσος πολίτης. Όταν τυχόν αυτός ο τελευταίος δει το όνομά του ή την προσωπικότητά του να θίγεται δημοσίως, λίγα πράγματα μπορεί να κάνει.

Συμβαίνει και με τα μέσα ενημέρωσης που κάποιο δημοσίευμά τους ίσως να θίξει… υπολήψεις, συμβαίνει προφανώς και με τα βιβλία που έχουν πίσω τους την δύναμη των εκδοτικών οίκων και τη δημοσιότητα που αυτοί μπορούν να εξασφαλίσουν.

Ναι λοιπόν, τα δικαστήρια δεν είναι λύση, αλλά και ο θιγόμενος (ή έστω ο κατά πεποίθηση θιγόμενος) τι να κάνει; Να στείλει μια επιστολή διαμαρτυρίας;

Ναι, η ποινικοποίηση της έρευνας και το άγχος ότι όλο και κάποιος θα διαμαρτυρηθεί για κάποιον ισχυρισμό που περιέχεται σε αυτήν θα προβληματίσει πιθανότατα κάποιους ερευνητές και εκδότες. Από τη στιγμή όμως που θέλησαν (και δικαίως) να διοχετεύσουν την εργασία τους στη δημόσια σφαίρα και να μην την κρατήσουν στο… ενυδρείο της ακαδημαϊκής κοινότητας, αυτή δεν θα πρέπει να υπόκειται στις ίδιες νόρμες, με τις υπόλοιπες κοινωνικές δράσεις που ίσως αναληφθούν;

Όπως δεν θα πρέπει να δαιμονοποιείται η ιστορική άποψη, έτσι κατά τη γνώμη μου δεν θα πρέπει να δαιμονοποιείται και η αμφισβήτηση της παντοδυναμίας της. Στις περιπτώσεις αυτές οι δικαστικές αίθουσες είναι μια δυσάρεστη αναγκαιότητα ελλείψει άλλων θεσμών που θα ταίριαζαν καλύτερα σε πιο εξελιγμένες κοινωνίες. Είναι αναγκαίες όχι για να απονέμεται δικαιοσύνη- επί του προκειμένου δύσκολα θα μπορούσε να οριστεί το «δίκαιο»- αλλά για να νιώθουν όλοι ότι έχουν τα συνταγματικά τους δικαιώματα προστατευμένα.