Καρχαρίες στην Ελλάδα: Jaws… αλά ελληνικά

Ένα πτερύγιο που κινείται ύπουλα στην επιφάνεια του νερού, μια σειρά τεράστια κοφτερά δόντια και, ξαφνικά, διαμελισμένα ανθρώπινα σώματα. Αυτή είναι η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό όταν ακούμε για καρχαρία, και γι’ αυτό μπορούμε εν μέρει να κατηγορήσουμε τον Σπίλμπεργκ που με το “Jaws” έβαλε στο θηλαστικό την ταμπέλα της ανθρωποφάγας μηχανής.

Είναι όντως ένας «επικίνδυνος δολοφόνος» ο καρχαρίας ή πρόκειται για μύθο; Και πόσο πιθανό είναι να τον συναντήσει ένας ανυποψίαστος λουόμενος ή ένας ψαράς στην Ελλάδα;

Οι καταγεγραμμένες επιθέσεις
"Θαλάσσιον κήτος κατεσπάραξε λουόμενον εις την Κέρκυραν", γράφουν οι εφημερίδες του 1951. "Καρχαρίας κατεσπάραξε εις τον Παγασητικόν και τρία μέτρα από της ξηράς αυστριακή συγγραφέα υπό τα έντρομα βλέμματα της συνοδού της", λίγα χρόνια αργότερα. "Ας μη απομακρύνωνται οι λουόμενοι" παραινεί ο Τύπος. Τηλεγράφημα του Λιμεναρχείου Λευκάδος αναφέρει ότι "θαλάσσιο κήτος 15 περίπου μέτρων εθεάθη εις απόστασιν 700 μέτρων έξωθι του λιμένος".  Και δύτες ή σφουγγαράδες του 19ου αιώνα μεταφέρουν ιστορίες που κινούνται στα όρια του θρύλου, για κομμένα χέρια συναδέλφων τους και σύγχρονους... Ιωνάδες σε στομάχια θαλάσσιων τεράτων της Μεσογείου.

Όπως καταλάβατε, ξεκινήσαμε με τις καταγεγραμμένες μαρτυρίες που αποδεικνύουν ότι... καρχαρίες υπάρχουν στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την μελέτη του κ. Μπαρδάνη, καταγραφές παρουσίας επικίνδυνων θαλάσσιων κητών στον ελλαδικό χώρο υπάρχουν από την εποχή του Ηροδότου, ο οποίος έκανε λόγο για «θηρία που άρπαζαν και κομμάτιαζαν ναυαγούς του περσικού στόλου». Από εκεί και πέρα, υπάρχουν αρκετοί «υδάτινοι θρύλοι», ανά τους αιώνες, όπως αυτός του Καλύμνιου δύτη του 19ου αιώνα Γιώργου Τριαντάφυλλου, που λέγεται πως βούτηξε με σκανταλόπετρα στα ανοιχτά της Λιβύης, τον μισοκατάπιε ένας καρχαρίας, αλλά πόνεσε ο φάρυγγάς του από την πέτρα και τον «έφτυσε» πίσω στη θάλασσα, ή η ιστορία που διηγήθηκε ο Συμαίος δύτης Στάθης Χατζής, για ένα δύτη τον οποία περίμεναν να βγει από τον βυθό. Αντ' αυτού είδαν μια μεγάλη μαύρη σιλουέτα και μετά από λίγοι, στην βάρκα έφτασε μόνο το αριστερό του χέρι, δεμένο στην άκρη του σχοινιού.

Οι επίσημα καταγεγραμμένες περιπτώσεις επιθέσεων ξεκινούν το 1847, όταν τα βρετανικά στρατεύματα που είχαν ως βάση το παλιό Φρούριο της Κέρκυρας, βρήκαν έναν 19χρονο φαντάρο τους διαμελισμένο στο βορινό τμήμα. Γυμνοί σφουγγαράδες δύτες ή ψαράδες δέχτηκαν θανατηφόρα επίθεση σε διάφορες περιπτώσεις, όπως στην Κρήτη το καλοκαίρι του 1903 ή στο Κερατσίνι το 1948.

Μεγάλη αίσθηση την εποχή των ‘50s προκάλεσε στην κοινή γνώμη ο χαμός της νεαρής Βάντας Πιέρρη, κόρης του διευθυντή του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας Κέρκυρας, που κολυμπούσε στην περιοχή του Μον Ρεπό και την κομμάτιασε λευκός καρχαρίας. Όπως αναφέρει το Corfuhistory, "είναι Παρασκευή 17 Αυγούστου 1951 και ο 18χρονος τότε Γιώργος Αθανάσαινας από το Γαστούρι, μαθητής της στρατιωτικής Ιατρικής σχολής, πηγαίνει με τη δεκαεξάχρονη φίλη του Βάντα Πιέρρη για μπάνιο στο Μον Ρεπό. Η Βάντα ήταν μια γαλανομάτα μαθήτρια του Γαλλικού Ινστιτούτου. Καθώς κολυμπούν, σε βάθος που δεν ξεπερνά τα 6-7 μέτρα, δέχονται επίθεση από λευκό καρχαρία που κομματιάζει τη Βάντα, ενώ τραυματίζει το Γιώργο". Ο Άγγλος ποιητής Jim Potts που βρίσκεται εκείνο τον χρόνο στην Κέρκυρα έγραψε και δύο μικρά ποιήματα για το περιστατικό (Βάντα και Γιώργος, Η μάνα της Βάντας), ενώ την ίδια περίοδο υπήρξαν μαρτυρίας και για «επισκέψεις» του ίδιου κήτους και στη Λευκάδα, όπου οι αναφορές έκαναν λόγο για καρχαρία… 15 μέτρων.  Διαβάστε εδώ τα δημοσιεύματα του κερκυραϊκού τύπου της εποχής για το χρονικό της επίθεσης που συγκλόνισε την τοπική κοινωνία. 



Την 1η Ιουνίου του 1963, ένας λευκός καρχαρίας διάλεξε μια παραλία του Παγασητικού για να κολυμπήσει και να κατασπαράξει την Αυστριακή συγγραφέα Χέλγκα Πογκλ, τρία μόλις μέτρα από την ακτή, μπροστά στα μάτια μιας φίλης της. Μάλιστα, όταν ένα μήνα αργότερα στις ακτές της Χαλκιδικής πήδησαν έντρομες φώκιες και κοπάδια τόνων, οι ψαράδες εντόπισαν πεντάμετρο καρχαρία στα ανοιχτά, παράτησαν όλα τους τα αλιευτικά μηχανήματα και διέδωσαν πως πρόκειται για τον ίδιο καρχαρία-φονιά της Χέλγκα, σπέρνοντας τον πανικό στους λουόμενους εκείνο το καλοκαίρι.

Τελευταία επίθεση καρχαρία ήταν αυτή του 1981, πάλι στα ανοιχτά του Βόλου και πάλι με αυστριακό θύμα. Μία εξήγηση που δόθηκε για την αυξημένη «δραστηριότητα» καρχαριών στον Παγασητικό, ήταν τα δρομολόγια Συρία-Βόλος που ξεκίνησαν εκείνη την εποχή: Καρχαρίες ακολούθησαν τα μεγάλα φορτηγά πλοία από τα ανοιχτά της Μεσογείου, για να τρώνε τα «σκουπίδια» τους, και έφτασαν μέχρι τον Παγασητικό. Αναλυτικές πληροφορίες για τις επιθέσεις καρχαριών στην χώρα μας θα βρείτε εδώ και εδώ. 

Τι λένε οι αριθμοί
Σύμφωνα με την έρευνα του Μανώλη Μπαρδάνη, εκπαιδευτή ελεύθερης κατάδυσης, 35 διαφορετικά είδη καρχαριών ζουν στα ελληνικά ύδατα, και τον τελευταίο ενάμιση αιώνα έχουν καταγραφεί 14 επιθέσεις, έντεκα εξ αυτών θανατηφόρες. Παρ’ όλα αυτά, μην βιάζεστε να ενστερνιστείτε την «ετικέτα» του επικίνδυνου για τον άνθρωπο κήτους. Οι θάνατοι αυτοί θεωρούνται «αμελητέα ποσότητα», ιδιαίτερα αν συγκριθούν με το πόσοι καρχαρίες θανατώνονται από ανθρώπινο χέρι: Παγκοσμίως, 190 καρχαρίες το λεπτό. Με άλλα λόγια, περισσότερο κινδυνεύει ο καρχαρίας από τους ανθρώπους παρά το αντίστροφο. Αυτή η παρεξήγηση οφείλεται, σύμφωνα με τα λεγόμενα των ωκεανογράφων Ιωσήφ Μακρή και Δημήτρη Δαμαλά, στην ελλιπή έρευνα περί καρχαριών στις ελληνικές θάλασσες – πιθανότατα επειδή δεν θεωρούνται αξιοποιήσιμο εμπορικά είδος, πέρα από τον γαλέο που συναντάμε συχνά ακόμα και στα supermarket (το ξέρατε αλήθεια ότι πρόκειται για είδος καρχαρία;)



Τα περισσότερα είδη καρχαρία, άλλωστε, προτιμούν τα βάθη των πελάγων και δεν βγαίνουν προς τις ακτές, γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά σπάνιο να τους συναντήσει κάποιος λουόμενος σε παραλία. Όπως αναφέρει το ιστολόγιο SharksInGreece, τα είδη καρχαρία που συναντούνται στη Μεσόγειο έφτασαν πριν από δεκάδες χιλιάδες χρόνια εδώ από… λάθος στροφή, καθώς μετανάστευαν μετά το λιώσιμο των πάγων των νοτίων ωκεανών. Ακόμη και ο λευκός καρχαρίας, που θεωρείται «παράκτιο» και άρα πιο «επιρρεπές» σε επιθέσεις είδος, δεν έχει εμπλακεί σε επίθεση προς ανθρώπους στην χώρα μας τα τελευταία 30 χρόνια.

Όσες ειδήσεις έχουμε δει με την παρουσία τους στις ακτές, όπως αυτή εδώ την πρόσφατη περίπτωση στην Ψάθα αφορούν λευκούς καρχαρίες που πιάστηκαν σε παραγάδια και ξεβράστηκαν τραυματισμένοι ή θανατωμένοι. Για την ακρίβεια, οι λευκοί καρχαρίες θεωρούνται απειλούμενο υπό εξαφάνιση είδος στη Μεσόγειο, λόγω της αυξημένης αλιείας. Όπως αναφέρουν οι παραπάνω ωκεανολόγοι, «μελέτη πάνω στους μεγάλους πελαγικούς καρχαρίες φανέρωσε ότι είναι πιο άφθονοι στην Λεβαντίνη θάλασσα (νότια της Κρήτης) και σπανιότεροι στο Αιγαίο, με το Ιόνιο κάπου ενδιάμεσα».

Τελικά κινδυνεύουμε;
Αυτό που θα πρέπει να θυμόμαστε, λένε οι ωκεανολόγοι, είναι πως εμείς μπαίνουμε στον κόσμο τους, δηλαδή στη θάλασσα, και όχι αυτοί στον δικό μας. Από την άλλη, σημειώνεται πως ο άνθρωπος δεν είναι ο… ιδανικός τους μεζές: Στις περισσότερες περιπτώσεις, επιτίθενται στους ανθρώπους επειδή τους περνούν για φώκιες (ιδιαίτερα τους surfers όταν ξαπλώνουν στις σανίδες τους) ή επειδή μυρίζουν το αίμα των ψαριών που κουβαλούν οι ψαροντουφεκάδες. Περισσότερες πιθανότητες να συναντήσουν καρχαρίες έχουν οι ψαράδες που απομακρύνονται στα ανοιχτά, αλλά ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, προκαλούν μικρότερη ζημιά σε σκάφη ή εργαλεία συγκριτικά για παράδειγμα με τα δελφίνια.

Φυσικά, δεν πρόκειται για άκακα κατοικίδια: «Θεωρητικά πάντα, θα πρέπει να αποφεύγονται οι απότομες και σπασμωδικές κινήσεις που τραβούν την προσοχή των καρχαριών. Επίσης είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην περιοχή του ρύγχους και αν κάποιος/-α έχει τα κότσια θα μπορούσε να τον χτυπήσει εκεί για να τον αποτρέψει», αναφέρουν οι ειδικοί σε αφιέρωμα της Ροδιακής. 

Δείτε ντοκουμέντα και δημοσιεύματα τύπου της εποχής από επιθέσεις καρχαριών στην Ελλάδα, στο Photogallery κάτω από τον τίτλο του δημοσιεύματος - Πηγή Φωτοηγραφιών: SharksInGreece.