Πώς να γράψεις το δικό σου σενάριο
Αν θέλετε να γράψετε το δικό σας σενάριο, αλλά δεν έχετε ιδέα για τα πρακτικά ζητήματα της συγγραφής του, δείτε πώς θα τα καταφέρετε μέσα από έξι βήματα.
του Γιώργου Κόκουβα
Θέλετε να γράψετε το δικό σας κινηματογραφικό σενάριο; Έχουμε καλά και κακά νέα. Ας αρχίσουμε από τα κακά: Δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου. Κι αυτό γιατί η συγγραφή ενός σεναρίου δεν μοιάζει καθόλου με τη συγγραφή ενός διηγήματος ή ενός βιβλίου, με ελεύθερη γραφή και δομή. Το σενάριο είναι μια «ξεχωριστή επιστήμη», με τους δικούς της κανόνες και όρους, που χρειάζεται πολλή εξάσκηση για να την τελειοποιήσει κανείς. Τα καλά νέα ωστόσο είναι πως αυτοί οι κανόνες που δημιουργούν τη βάση πάνω στην οποία θα βάλετε την φαντασία σας να δουλέψει είναι καλά τυποποιημένοι – αρκεί να τους βάλετε σε μια σειρά.
Εμείς τους βάζουμε σε μία σειρά για χάρη σας, και σας παρουσιάζουμε ένα μίνι-μπούσουλα συγγραφής σεναρίου για τους πρωτάρηδες του είδους, μέσα από έξι βήματα για να στήσετε την ιστορία σας από το μηδέν.
Βήμα 1ο: Βρείτε την ταυτότητα του σεναρίου
Εδώ πρέπει να ορίσετε τα εξής:
-Το θέμα: Είναι το ζήτημα με το οποίο θέλετε να ασχοληθείτε, το μήνυμα που θέλετε να περάσετε, η βασική αξία που θα διέπει την ιστορία σας, που θα πρέπει να συνοψίζεται σε μία μικρή φράση – π.χ. «ο ρατσισμός φέρνει βία» ή «ο αληθινός έρωτας τα νικά όλα».
-Το είδος: Εδώ θα αποφασίσετε αν το παραπάνω θέμα θα το πιάσετε από την κωμική του πλευρά, από την δραματική του, από την σατιρική του ή από την τρομακτική του πλευρά κ.ο.κ, επομένως θα ξέρετε αν θα κάνετε κωμωδία, θρίλερ, αισθηματική κομεντί κλπ.
-Την υπόθεση: Είναι η συγκεκριμένη ιστορία η οποία θα αποτυπώσει το θέμα που επιλέξατε παραπάνω. Π.χ. για τον «ρατσισμό που φέρνει βία», πρέπει να βρείτε την υπόθεση που καλύτερα θα αποδώσει το θέμα – για παράδειγμα ένας μετανάστης που φτάνει στην Αθήνα και αντιμετωπίζει συγκεκριμένα εμπόδια, με αποτέλεσμα σταδιακά να αλλάξει ο χαρακτήρας του και να γίνει βίαιος.
-Τους χαρακτήρες: Βρείτε τους ήρωες και αντιήρωες, τους συμμάχους και αντιπάλους του ήρωα, τους βοηθητικούς χαρακτήρες κλπ που είναι απαραίτητοι για την ιστορία σας.
-Τον χώρο και τον χρόνο: Αυτός ο παράγοντας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τους χαρακτήρες, και την υπόθεση και το είδος της ταινίας. Π.χ. αν αποφασίσετε ότι η ιστορία σας θα είναι στην Αθήνα του 19ου αιώνα, τότε το είδος θα είναι ταινία εποχής και οι χαρακτήρες θα πρέπει να συνάδουν με τα ήθη, τα έθιμα, την ενδυμασία και τη γλώσσα της εποχής εκείνης.
-Τον τίτλο: Καλό είναι να έχετε έναν δυνατό “working title”, ο οποίος θα τραβήξει την προσοχή αυτών που θα διαβάσουν το σενάριό σας.
Βήμα 2ο: Γράψτε μια σύνοψη
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πάνω-κάτω την ιστορία που θέλετε να πείτε. Γι’ αυτό, καλό είναι εκ των προτέρων να γράψετε σε μια σελίδα (ή λιγότερο), και χωρίς λογοτεχνικές περιγραφές, την υπόθεση του σεναρίου που πρόκειται να γράψετε. Σκεφτείτε την σύνοψη σαν τις περιλήψεις των ταινιών στα προγράμματα των κινηματογράφων ή στο πίσω μέρος ενός DVD. Η σύνοψη είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε περίπτωση που θέλετε να «πουλήσετε» το σενάριό σας – το πρώτο πράγμα που θα θελήσει κάποιος να διαβάσει είναι μια σύντομη περιγραφή της ιστορίας.
Βήμα 3ο: Μάθετε την μορφή του σεναρίου
Το σενάριο έχει, όπως είπαμε, τους δικούς του κανόνες, και αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στην μορφολογία και το ύφος της γραφής του. Αρχικά, ξεχάστε το λογοτεχνικό ύφος των μυθιστορημάτων. Στο σενάριο, τα πάντα γράφονται «ξερά» και με πρακτικές λεπτομέρειες. Γράφουμε π.χ. «Ο Νίκος ανοίγει την πόρτα, μπαίνει και αγκαλιάζει τη Μαρία» και όχι «Ο Νίκος, συγκινημένος και με το παρελθόν να στροβιλίζεται στο μυαλό του, τρέχει στη γεμάτη τύψεις Μαρία».
Όλα αυτά, ένας σεναριογράφος τα γράφει απαραιτήτως σε υπολογιστή με γραμματοσειρά Courier μεγέθους 12, με στοίχιση στο κέντρο και διπλό διάκενο. Αυτό συμβαίνει γιατί με αυτή τη μορφή, έχει υπολογιστεί ότι κάθε σελίδα σεναρίου αντιστοιχεί σε ένα λεπτό ταινίας (επομένως ένα σενάριο 90 σελίδων αντιστοιχεί σε μια ταινία περίπου μιάμιση ώρας). Για να είστε σίγουροι για τη σωστή μορφή, προμηθευτείτε ένα ειδικό πρόγραμμα σεναρίου αντί του Word, όπως το Final Draft.
Όσο για την «παραγραφοποίηση», γίνεται ως εξής: Στην αρχή κάθε καινούριας σκηνής, γράφουμε τον αριθμό της σκηνής, αν θα είναι σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, ποιος είναι αυτός ο χώρος και τι ώρα της ημέρας είναι (στοιχεία που θα βοηθήσουν τον σκηνοθέτη να καθορίσει τον φωτισμό και το σκηνικό). Η δράση και τα σκηνικά στοιχεία γράφονται στη συνέχεια σε ενεστώτα, ενώ οι διάλογοι σηματοδοτούνται από το όνομα του ήρωα που μιλάει, σε κεφαλαία γράμματα. Δείτε ένα δείγμα σεναρίου για να κατανοήσετε τα παραπάνω καλύτερα, εδώ.
Βήμα 4ο: Οι θεωρίες της δομής
Η βασική ακαδημαϊκή δομή, από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι και το κλασικό Hollywood είναι αυτή που βασίζεται στις τρεις πράξεις: Αρχή, μέση και τέλος. Στην πρώτη, εισαγωγική πράξη (που αντιστοιχεί στο πρώτο ¼ της ταινίας), παρουσιάζεται ο ήρωας και το ζητούμενό του, μέχρι τη στιγμή που θα κληθεί να πάρει μέρος στην «περιπέτεια». Στη δεύτερη πράξη (που αντιστοιχεί στα επόμενα 2/4 της ταινίας), παρουσιάζεται η δράση, δηλαδή οι συγκρούσεις του ήρωα με τα εμπόδια που θα βρει στον δρόμο προς το «ζητούμενό» του. Στην τρίτη και τελευταία πράξη, παρουσιάζεται η τελική σύγκρουση του ήρωα, το λεγόμενο «climax», όπου απαντάται το αν τελικά ο ήρωας θα καταφέρει αυτό που ήθελε εξαρχής.
Η κάθε πράξη χωρίζεται σε σεκάνς και οι σεκάνς σε μικρότερες σκηνές. Αυτό που ορίζουν οι θεωρητικοί του σεναρίου ως ιδανικό είναι σε κάθε σκηνή να συμβαίνει κάτι (να μην είναι απλώς «γεμίσματα» με πληροφορίες για τον ήρωα, αλλά να αλλάζει κάτι, να γίνεται μία σύγκρουση, να λαμβάνεται μια σημαντική απόφαση κλπ) και να αλλάζει το «φορτίο» του ήρωα. Δηλαδή σε κάθε σκηνή, αν ξεκινά με τα πράγματα να δείχνουν «σκούρα» για τον ήρωα, στο τέλος της να βαίνουν καλά και αντίστροφα, ώστε να διατηρείται ένα σκηνικό ανατροπών.
Βήμα 5ο: Τα σημεία-κλειδιά
Στον κόσμο του σεναρίου, υπάρχουν κάποια σημεία σοφά τοποθετημένα στη δομή του, που κάνουν τη διαφορά: Σημαντικές στιγμές του σεναρίου είναι τα “plotpoints”. Το πρώτο σημαντικό plotpoint δίνεται στο τέλος της πρώτης πράξης, και είναι το συμβάν που οδηγεί τον ήρωα στην απόφαση να μπει στην περιπέτεια, να αναλάβει δράση. Το δεύτερο σημαντικό plotpoint τοποθετείται στο τέλος της δεύτερης πράξης, και είναι το συμβάν που οδηγεί τον ήρωα στην «τελική μάχη». “Climax” ονομάζεται η σκηνή της «τελικής μάχης» στην τρίτη πράξη, «resolution» ονομάζεται ο μικρός επίλογος μετά το climax, «midpoint» ονομάζεται η σκηνή στο μέσον περίπου του σεναρίου που συνήθως αντιστρέφει την τύχη του πρωταγωνιστή, ωθώντας τον προς την τελική απόφαση και “pinches” ονομάζονται οι μικρές σκηνές (συνήθως στη δεύτερη πράξη, πριν και μετά το midpoint) που υπενθυμίζουν ποια είναι η βασική ανάγκη και σύγκρουση του ήρωα. Όλα αυτά λειτουργούν σαν σεναριακές «άγκυρες» που κρατούν τον ρυθμό της πλοκής. Δείτε περισσότερους όρους για το σενάριο εδώ.
Βήμα 6ο: Διαβάστε, παρακολουθήστε, γράψτε
Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να μελετήσετε το πώς γράφεται και δομείται ένα σενάριο, από το να αποδομήσετε ήδη υπάρχοντα σενάρια. Ξαναδείτε τις αγαπημένες σας ταινίες ή αυτές μεγάλων δημιουργών, και προσπαθήστε να «σπάσετε» τη δομή τους κρατώντας σημειώσεις για τις σκηνές, τα plotpoints, την πορεία του ήρωα κ.ο.κ. Διαβάστε επίσης βιβλία για το σενάριο και, τέλος, γράψτε. Εξασκηθείτε στο να γράφετε με αληθοφάνεια, ξεκινώντας από πολύ απλά πράγματα. Σε ένα café, στο μετρό, στην καθημερινότητά σας, παρατηρήστε τους γύρω σας και γράψτε τις κινήσεις τους, από το πώς πίνουν τον καφέ τους μέχρι το πώς καυγαδίζει το ζευγάρι δίπλα σας. Επιπλέον, θα σας βοηθήσει το να πειραματιστείτε γράφοντας «επεισόδια» από το παρελθόν του ήρωα του σεναρίου σας. Μπορεί να μην τα περιλάβετε ποτέ στο σενάριο, αλλά θα σας βοηθήσουν να «γνωρίσετε» καλύτερα τον ήρωα, να τον νιώσετε σαν ένα πραγματικό πρόσωπο που προϋπήρχε της ιστορίας την οποία θα πείτε στο σενάριο. Προσπαθήστε να στήσετε ένα «βιογραφικό» του ήρωα, με την παιδική του ηλικία, τις ασχολίες, τα γούστα, τις φοβίες και όλα όσα τον επηρέασαν.
Θέλετε να γράψετε το δικό σας κινηματογραφικό σενάριο; Έχουμε καλά και κακά νέα. Ας αρχίσουμε από τα κακά: Δεν είναι το πιο εύκολο πράγμα του κόσμου. Κι αυτό γιατί η συγγραφή ενός σεναρίου δεν μοιάζει καθόλου με τη συγγραφή ενός διηγήματος ή ενός βιβλίου, με ελεύθερη γραφή και δομή. Το σενάριο είναι μια «ξεχωριστή επιστήμη», με τους δικούς της κανόνες και όρους, που χρειάζεται πολλή εξάσκηση για να την τελειοποιήσει κανείς. Τα καλά νέα ωστόσο είναι πως αυτοί οι κανόνες που δημιουργούν τη βάση πάνω στην οποία θα βάλετε την φαντασία σας να δουλέψει είναι καλά τυποποιημένοι – αρκεί να τους βάλετε σε μια σειρά.
Εμείς τους βάζουμε σε μία σειρά για χάρη σας, και σας παρουσιάζουμε ένα μίνι-μπούσουλα συγγραφής σεναρίου για τους πρωτάρηδες του είδους, μέσα από έξι βήματα για να στήσετε την ιστορία σας από το μηδέν.
Βήμα 1ο: Βρείτε την ταυτότητα του σεναρίου
Εδώ πρέπει να ορίσετε τα εξής:
-Το θέμα: Είναι το ζήτημα με το οποίο θέλετε να ασχοληθείτε, το μήνυμα που θέλετε να περάσετε, η βασική αξία που θα διέπει την ιστορία σας, που θα πρέπει να συνοψίζεται σε μία μικρή φράση – π.χ. «ο ρατσισμός φέρνει βία» ή «ο αληθινός έρωτας τα νικά όλα».
-Το είδος: Εδώ θα αποφασίσετε αν το παραπάνω θέμα θα το πιάσετε από την κωμική του πλευρά, από την δραματική του, από την σατιρική του ή από την τρομακτική του πλευρά κ.ο.κ, επομένως θα ξέρετε αν θα κάνετε κωμωδία, θρίλερ, αισθηματική κομεντί κλπ.
-Την υπόθεση: Είναι η συγκεκριμένη ιστορία η οποία θα αποτυπώσει το θέμα που επιλέξατε παραπάνω. Π.χ. για τον «ρατσισμό που φέρνει βία», πρέπει να βρείτε την υπόθεση που καλύτερα θα αποδώσει το θέμα – για παράδειγμα ένας μετανάστης που φτάνει στην Αθήνα και αντιμετωπίζει συγκεκριμένα εμπόδια, με αποτέλεσμα σταδιακά να αλλάξει ο χαρακτήρας του και να γίνει βίαιος.
-Τους χαρακτήρες: Βρείτε τους ήρωες και αντιήρωες, τους συμμάχους και αντιπάλους του ήρωα, τους βοηθητικούς χαρακτήρες κλπ που είναι απαραίτητοι για την ιστορία σας.
-Τον χώρο και τον χρόνο: Αυτός ο παράγοντας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και τους χαρακτήρες, και την υπόθεση και το είδος της ταινίας. Π.χ. αν αποφασίσετε ότι η ιστορία σας θα είναι στην Αθήνα του 19ου αιώνα, τότε το είδος θα είναι ταινία εποχής και οι χαρακτήρες θα πρέπει να συνάδουν με τα ήθη, τα έθιμα, την ενδυμασία και τη γλώσσα της εποχής εκείνης.
-Τον τίτλο: Καλό είναι να έχετε έναν δυνατό “working title”, ο οποίος θα τραβήξει την προσοχή αυτών που θα διαβάσουν το σενάριό σας.
Βήμα 2ο: Γράψτε μια σύνοψη
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πάνω-κάτω την ιστορία που θέλετε να πείτε. Γι’ αυτό, καλό είναι εκ των προτέρων να γράψετε σε μια σελίδα (ή λιγότερο), και χωρίς λογοτεχνικές περιγραφές, την υπόθεση του σεναρίου που πρόκειται να γράψετε. Σκεφτείτε την σύνοψη σαν τις περιλήψεις των ταινιών στα προγράμματα των κινηματογράφων ή στο πίσω μέρος ενός DVD. Η σύνοψη είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε περίπτωση που θέλετε να «πουλήσετε» το σενάριό σας – το πρώτο πράγμα που θα θελήσει κάποιος να διαβάσει είναι μια σύντομη περιγραφή της ιστορίας.
Βήμα 3ο: Μάθετε την μορφή του σεναρίου
Το σενάριο έχει, όπως είπαμε, τους δικούς του κανόνες, και αυτό γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στην μορφολογία και το ύφος της γραφής του. Αρχικά, ξεχάστε το λογοτεχνικό ύφος των μυθιστορημάτων. Στο σενάριο, τα πάντα γράφονται «ξερά» και με πρακτικές λεπτομέρειες. Γράφουμε π.χ. «Ο Νίκος ανοίγει την πόρτα, μπαίνει και αγκαλιάζει τη Μαρία» και όχι «Ο Νίκος, συγκινημένος και με το παρελθόν να στροβιλίζεται στο μυαλό του, τρέχει στη γεμάτη τύψεις Μαρία».
Όλα αυτά, ένας σεναριογράφος τα γράφει απαραιτήτως σε υπολογιστή με γραμματοσειρά Courier μεγέθους 12, με στοίχιση στο κέντρο και διπλό διάκενο. Αυτό συμβαίνει γιατί με αυτή τη μορφή, έχει υπολογιστεί ότι κάθε σελίδα σεναρίου αντιστοιχεί σε ένα λεπτό ταινίας (επομένως ένα σενάριο 90 σελίδων αντιστοιχεί σε μια ταινία περίπου μιάμιση ώρας). Για να είστε σίγουροι για τη σωστή μορφή, προμηθευτείτε ένα ειδικό πρόγραμμα σεναρίου αντί του Word, όπως το Final Draft.
Όσο για την «παραγραφοποίηση», γίνεται ως εξής: Στην αρχή κάθε καινούριας σκηνής, γράφουμε τον αριθμό της σκηνής, αν θα είναι σε εσωτερικό ή εξωτερικό χώρο, ποιος είναι αυτός ο χώρος και τι ώρα της ημέρας είναι (στοιχεία που θα βοηθήσουν τον σκηνοθέτη να καθορίσει τον φωτισμό και το σκηνικό). Η δράση και τα σκηνικά στοιχεία γράφονται στη συνέχεια σε ενεστώτα, ενώ οι διάλογοι σηματοδοτούνται από το όνομα του ήρωα που μιλάει, σε κεφαλαία γράμματα. Δείτε ένα δείγμα σεναρίου για να κατανοήσετε τα παραπάνω καλύτερα, εδώ.
Βήμα 4ο: Οι θεωρίες της δομής
Η βασική ακαδημαϊκή δομή, από την εποχή του Αριστοτέλη μέχρι και το κλασικό Hollywood είναι αυτή που βασίζεται στις τρεις πράξεις: Αρχή, μέση και τέλος. Στην πρώτη, εισαγωγική πράξη (που αντιστοιχεί στο πρώτο ¼ της ταινίας), παρουσιάζεται ο ήρωας και το ζητούμενό του, μέχρι τη στιγμή που θα κληθεί να πάρει μέρος στην «περιπέτεια». Στη δεύτερη πράξη (που αντιστοιχεί στα επόμενα 2/4 της ταινίας), παρουσιάζεται η δράση, δηλαδή οι συγκρούσεις του ήρωα με τα εμπόδια που θα βρει στον δρόμο προς το «ζητούμενό» του. Στην τρίτη και τελευταία πράξη, παρουσιάζεται η τελική σύγκρουση του ήρωα, το λεγόμενο «climax», όπου απαντάται το αν τελικά ο ήρωας θα καταφέρει αυτό που ήθελε εξαρχής.
Η κάθε πράξη χωρίζεται σε σεκάνς και οι σεκάνς σε μικρότερες σκηνές. Αυτό που ορίζουν οι θεωρητικοί του σεναρίου ως ιδανικό είναι σε κάθε σκηνή να συμβαίνει κάτι (να μην είναι απλώς «γεμίσματα» με πληροφορίες για τον ήρωα, αλλά να αλλάζει κάτι, να γίνεται μία σύγκρουση, να λαμβάνεται μια σημαντική απόφαση κλπ) και να αλλάζει το «φορτίο» του ήρωα. Δηλαδή σε κάθε σκηνή, αν ξεκινά με τα πράγματα να δείχνουν «σκούρα» για τον ήρωα, στο τέλος της να βαίνουν καλά και αντίστροφα, ώστε να διατηρείται ένα σκηνικό ανατροπών.
Βήμα 5ο: Τα σημεία-κλειδιά
Στον κόσμο του σεναρίου, υπάρχουν κάποια σημεία σοφά τοποθετημένα στη δομή του, που κάνουν τη διαφορά: Σημαντικές στιγμές του σεναρίου είναι τα “plotpoints”. Το πρώτο σημαντικό plotpoint δίνεται στο τέλος της πρώτης πράξης, και είναι το συμβάν που οδηγεί τον ήρωα στην απόφαση να μπει στην περιπέτεια, να αναλάβει δράση. Το δεύτερο σημαντικό plotpoint τοποθετείται στο τέλος της δεύτερης πράξης, και είναι το συμβάν που οδηγεί τον ήρωα στην «τελική μάχη». “Climax” ονομάζεται η σκηνή της «τελικής μάχης» στην τρίτη πράξη, «resolution» ονομάζεται ο μικρός επίλογος μετά το climax, «midpoint» ονομάζεται η σκηνή στο μέσον περίπου του σεναρίου που συνήθως αντιστρέφει την τύχη του πρωταγωνιστή, ωθώντας τον προς την τελική απόφαση και “pinches” ονομάζονται οι μικρές σκηνές (συνήθως στη δεύτερη πράξη, πριν και μετά το midpoint) που υπενθυμίζουν ποια είναι η βασική ανάγκη και σύγκρουση του ήρωα. Όλα αυτά λειτουργούν σαν σεναριακές «άγκυρες» που κρατούν τον ρυθμό της πλοκής. Δείτε περισσότερους όρους για το σενάριο εδώ.
Βήμα 6ο: Διαβάστε, παρακολουθήστε, γράψτε
Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να μελετήσετε το πώς γράφεται και δομείται ένα σενάριο, από το να αποδομήσετε ήδη υπάρχοντα σενάρια. Ξαναδείτε τις αγαπημένες σας ταινίες ή αυτές μεγάλων δημιουργών, και προσπαθήστε να «σπάσετε» τη δομή τους κρατώντας σημειώσεις για τις σκηνές, τα plotpoints, την πορεία του ήρωα κ.ο.κ. Διαβάστε επίσης βιβλία για το σενάριο και, τέλος, γράψτε. Εξασκηθείτε στο να γράφετε με αληθοφάνεια, ξεκινώντας από πολύ απλά πράγματα. Σε ένα café, στο μετρό, στην καθημερινότητά σας, παρατηρήστε τους γύρω σας και γράψτε τις κινήσεις τους, από το πώς πίνουν τον καφέ τους μέχρι το πώς καυγαδίζει το ζευγάρι δίπλα σας. Επιπλέον, θα σας βοηθήσει το να πειραματιστείτε γράφοντας «επεισόδια» από το παρελθόν του ήρωα του σεναρίου σας. Μπορεί να μην τα περιλάβετε ποτέ στο σενάριο, αλλά θα σας βοηθήσουν να «γνωρίσετε» καλύτερα τον ήρωα, να τον νιώσετε σαν ένα πραγματικό πρόσωπο που προϋπήρχε της ιστορίας την οποία θα πείτε στο σενάριο. Προσπαθήστε να στήσετε ένα «βιογραφικό» του ήρωα, με την παιδική του ηλικία, τις ασχολίες, τα γούστα, τις φοβίες και όλα όσα τον επηρέασαν.
