Οι ταινίες που άλλαξαν τον κόσμο

Μπορεί η Τέχνη να αλλάξει τον κόσμο; Αυτή η ερώτηση σηκώνει μεγάλες συζητήσεις και αναλύσεις, αλλά έξι ταινίες του 20ου αιώνα δίνουν τη δική τους – καταφατική – απάντηση. Το σινεμά, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μπορεί. Είτε λίγο, είτε πολύ. Είτε ξεσηκώνοντας ολόκληρους λαούς, είτε αλλάζοντας την οπτική της κοινής γνώμης πάνω σε σημαντικά ζητήματα της ανθρωπότητας. Σε κάθε περίπτωση, μετά την προβολή των παρακάτω ταινιών… κάτι άλλαξε.

Φιλαδέλφεια

Είναι εξαιρετικά δύσκολο σήμερα να φανταστεί κανείς την περιθωριοποίηση που υπέστησαν άνθρωποι οι οποίοι έπασχαν από AIDS την δεκαετία του ’80, τα πρώτα δηλαδή χρόνια που εμφανίστηκε ο ιός HIV. Ήταν μια εποχή που η κοινή γνώμη των ΗΠΑ είχε δηλώσει κατά πλειοψηφία ότι οι πάσχοντες θα πρέπει να τεθούν σε καραντίνα ή να τοποθετηθούν επάνω τους σύμβολα με τατουάζ για να ξεχωρίζουν από τον «κανονικό» πληθυσμό. Κι ύστερα ήρθε η ταινία «Φιλαδέλφεια» το 1993, με την ιστορία ενός ομοφυλόφιλου δικηγόρου που απολύεται από την εταιρία του λόγω της ασθένειας. Ήταν η πρώτη φορά που το Χόλιγουντ «έπαιρνε θέση» ενάντια στην ομοφοβία και την κατακραυγή ενάντια σε όσους πάσχουν από AIDS και κατάφερε να κάνει το κοινό να δει από άλλη οπτική το ζήτημα. Ή έστω να μιλήσει για αυτό το ως τότε ζήτημα-ταμπού, που όλοι απέφευγαν όπως ο διάολος το λιβάνι.

Η Μάχη του Αλγερίου

Ένα αριστούργημα του 1966 που συχνά-πυκνά προβάλλεται και στις ελληνικές αίθουσες ή στα θερινά σινεμά ως επανέκδοση, η «Μάχη του Αλγερίου» μιλά για την επανάσταση της Αλγερίας την δεκαετία του ’50 ενάντια στους γάλλους αποικιοκράτες. Η ταινία εκείνη την εποχή απαγορεύτηκε στη Γαλλία, αλλά την δεκαετία που ακολούθησε, άρχισαν πολλοί αγώνες ανεξαρτητοποίησης ανά τον κόσμο. Μάλιστα, οι άνθρωποι του IRA και οι Μαύροι Πάνθηρες εφάρμοσαν στους αγώνες τους τακτικές που είδαν στην συγκεκριμένη ταινία – πρότυπο αστικού αντάρτικου. Επιπλέον, σήμερα χρησιμοποιείται σαν διδακτικό υλικό σε διπλωματικά σώματα και γραφεία εξωτερικής πολιτικής – λέγεται πως το 2003 προβλήθηκε στο Πεντάγωνο σαν ένα παράδειγμα προς μελέτη μετά τα προβλήματα των Αμερικανών στο Ιράκ.

Η δύναμη της θέλησης

Υπάρχουν ταινίες που αλλάζουν τον κόσμο (ή έστω ένα κομμάτι του) προς το καλύτερο. Και υπάρχουν και εκείνες που τον αλλάζουν προς το πιο επικίνδυνο. Όπως αυτό εδώ το κλασικό παράδειγμα προπαγανδιστικού φιλμ της Λένι Ρίφενσταλ, παραγγελία του Χίτλερ. Αποτελεί στην ουσία ένα ντοκιμαντέρ για το συνέδριο του Ναζιστικού Κόμματος του 1934 και αποθεώνει την ηγέτη του κόμματος με προσεκτικό μοντάζ, που έπεισε τους Γερμανούς ότι ο Χίτλερ είναι ο Μεσσίας τους, ότι απολαμβάνει καθολικής αναγνώρισης και τους ώθησε να στηρίξουν το Γ’ Ράιχ.

Η Γέννηση ενός Έθνους

Ανάλογη περίπτωση συναντάμε σε ένα από τα πρώτα σημαντικά μεγάλου μήκους έργα του 21ου αιώνα. Ο Γκρίφιθ αξιοποιεί νέες τεχνικές της (φρέσκιας την δεκαετία του 1900) τέχνης του κινηματογράφου για να διηγηθεί κομμάτια της αμερικανικής Ιστορίας από τον εμφύλιο ως την δολοφονία του Λίνκολν και την ίδρυση της Ku Klux Klan. Με σκηνές όπως τη στυγνή απόπειρα δολοφονίας μιας λευκής οικογένειας από μαύρους στρατιώτες και τα «παλικάρια» της Ku Klux Klan να τους αποτρέπουν, η ταινία θεωρείται από τις πιο αποτελεσματικές προπαγάνδες για την διαμόρφωση ενός έθνους και μιας γενιάς ρατσιστών.

Repentance

Το 1984, κυκλοφόρησε στη Γεωργία μία ταινία, στην οποία πρωταγωνιστούσε ένας δικτάτορας – κάτι ανάμεσα σε Στάλιν και Χίτλερ – ο οποίος πεθαίνει. Στη συνέχεια, μία γυναίκα σκάβει συνεχώς τον τάφο του και τον κρεμά σε ένα δέντρο, για να μην ξεχάσει κανείς τα εγκλήματά του. Ο τότε Πρόεδρος της Γεωργίας είδε την ταινία, την πρότεινε στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, και εκείνος την πρόβαλε σε ολόκληρη την Σοβιετική Ένωση, σαν εξαιρετική παραβολή για τα εγκλήματα του παρελθόντος που πρέπει να διορθωθούν. Κάπως έτσι, αυτές οι προβολές έβαλαν το δικό τους λιθαράκι να διαμορφωθεί και να εδραιωθεί η ιδέα του κινήματος της Περεστρόικα.

A short film about killing

Αυτή η πολωνική ταινία του 1988 αποτελεί ακόμη ένα παράδειγμα ότι η τέχνη μπορεί να ταρακουνήσει την κοινή γνώμη και να επιφέρει πολιτειακές αλλαγές. Ήταν χάρη στις αποτροπιαστικές και άκρως ωμές και αληθοφανείς σκηνές της εκτέλεσης ενός κρατουμένου, διά χειρός Κισλόφσκι, που ο λαός απαίτησε την κατάργηση της θανατικής ποινής στη χώρα. Στην ταινία, ένας νεαρός σκοτώνει βίαια έναν ταξιτζή, ενώ ανακαλύπτουμε πως χρόνια πριν, είχε προκαλέσει και τον θάνατο της αδερφής του. Το δικαστήριο τον καταδικάζει σε θάνατο, και η σκηνή της κρεμάλας υπήρξε τόσο ρεαλιστική και εφιαλτική που προκάλεσε την άμεση αντίδραση των θεατών.

A girl in the river

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα ότι το σινεμά μπορεί να αφυπνίσει ακόμη και κυβερνήσεις είναι το βραβευμένο με Όσκαρ την περασμένη χρονιά ντοκιμαντέρ της Sharmeen Obaid-Chinoy, που διηγήθηκε την ιστορία μίας νεαρής Πακιστανής την οποία προσπάθησε να δολοφονήσει ο ίδιος της ο πατέρας. Πρόκειται για κλασική περίπτωση «φόνου τιμής», στους οποίους οφείλονται 5.000 θάνατοι κάθε χρόνο στο Πακιστάν. Το έγκλημα της κοπέλας; Αγάπησε τον «λάθος άνθρωπο». Η κοπέλα κατάφερε να γλιτώσει από τον θάνατο και έγινε το κεντρικό πρόσωπο αυτής της βραβευμένης ταινίας. Μάλιστα, η σκηνοθέτης δήλωσε συγκινημένη κατά την διάρκεια της απονομής απί το γεγονός ότι ο πρωθυπουργός της χώρας είδε την ταινία και αποφάσισε να αλλάξει εσπευσμένα την νομοθεσία σχετικά με τους φόνους τιμής.

Όλες οι Ταινίες