Το καλτ ’21: Η Ελληνική Επανάσταση στο σινεμά

Η μέση ελληνίδα Σουλιώτισσα βρίσκει την ιδανική της μορφή στην φιγούρα της Κάτιας Δανδουλάκη. Η λέξη «ωρέ» ακούγεται στο τέλος της κάθε πρότασης. Οι φουστανέλες κυματίζουν πάλλευκες, ακόμη και μετά από επικές μάχες με αποκριάτικα τουφέκια σε χωμάτινες αλάνες.

Βρισκόμαστε στο 1821 και οι εικόνες είναι άκρως επαναστατικές. Ή τουλάχιστον έτσι δείχνουν οι ταινίες με θέμα την Ελληνική Επανάσταση που γυρίστηκαν προ ολίγων δεκαετιών (κυρίως την δεκαετία του ’60 και του ’70 κατά τις οποίες η εθνικιστική ανάταση επιβαλλόταν). Παρακάτω, συγκεντρώνουμε έξι τέτοιες παραγωγές του ελληνικού κινηματογράφου που προσπάθησαν να αποδώσουν το σκηνικό και το κλίμα του ’21, με αποτελέσματα μάλλον υπερβολικά και καλτ.

*Παπαφλέσσας (1971)

Με τον αγώνα και το ηρωικό τέλος του Γρηγορίου Δικαίου Φλέσσα καταπιάνεται ο Ερρίκος Ανδρέου σε αυτή την παραγωγή που ακολουθεί την σύγκρουση του «μπουρλοτιέρη των ψυχών» με τα στρατεύματα του Ιμπραήμ. Το budget της ταινίας ήταν σε επίπεδα… αμερικανικής υπερπαραγωγής για τα δεδομένα εκείνης της εποχής, ήτοι 12 εκατομμύρια δραχμές, ενώ απέσπασε τα βραβεία καλύτερης σκηνοθεσίας, παραγωγής και σκηνογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Φυσικά, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τα υπερτονισμένα κλισέ του θρησκευτικού φρονήματος της Επανάστασης, ούτε και τις καλτ σκηνές με τα φοβερά τουρμπάνια, τις σπάθες και τους ήρωες που σκαρφαλώνουν απόκρημνα βράχια ακόμη και όταν έχουν λαβωθεί.

*Μαντώ Μαυρογένους

Βρισκόμαστε στο νησί της Μαυρογένους, μετά την Επανάσταση, όπου συναντάμε την ηρωίδα απογοητευμένη από την άτυχη ερωτική περιπέτειά της με τον Δημήτριο Υψηλάντη και καταδιωκόμενη από τον Ιωάννη Κωλέττη. Εκεί, η μοίρα ρίχνει την πάλαι ποτέ μεγάλη αγωνίστρια του ’21, λησμονημένη και φτωχή, να ζητά την σύνταξη που δικαιούται. Σε μια φοβερά δραματική σκηνή, ο αρμόδιος για τις συντάξεις τη ρωτά: «Τι έκανες για την επανάσταση;». Από εκείνη τη στιγμή, παρακολουθούμε σαν ανάμνηση όλη την πορεία της Μαντούς με φόντο τον απελευθερωτικό αγώνα, τα διπλωματικά παιχνίδια και κυρίως την ερωτική φλόγα που την συνέδεσε με τον Υψηλάντη. Αυτό που μένει φυσικά από την ταινία είναι το βλέμμα της Τζένης Καρέζη. Μαζί της, οι Πέτρος Φυσσούν, Άλκης Γιαννακάς, Σταύρος Ξενίδης, Λαυρέντης Διανέλλος, Αθηνόδωρος Προύσαλης, Ντίνος Καρύδης, Ελένη Ερήμου.

*Οι Σουλιώτες (1972)

Οι Σουλιώτες πληροφορούνται ότι ο Αλή Πασάς ετοιμάζεται να τους επιτεθεί και να πατήσει το Σούλι. Όμως ο Φώτος Τζαβέλλας και τα παλικάρια του είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν την ελευθερία τους.Ο Αλή Πασάς αποφασίζει να πολιορκήσει το Σούλι, αλλά οι γενναίοι Σουλιώτες δεν πρόκειται να πέσουν στα χέρια των Τούρκων ζωντανοί. Το δράμα κορυφώνεται με τις Σουλιώτισσες στο Ζάλογγο, να τραγουδούν "Στη στεριά δεν ζει το ψάρι..." και να θυσιάζονται χορεύοντας και πέφτοντας στον γκρεμό με τα μωρά τους στην αγκαλιά και με τους άνδρες να αποφασίζουν να πεθάνουν ανατινάζοντας το μοναστήρι στο Κούγκι. Και μέσα σε όλα αυτά, ένας Σουλιώτης με τη μορφή του Χρήστου Πολίτη, «δεν λογιάζεται για άντρας» επειδή αρνείται να σκοτώσει. Στο πλευρό του, η μετέπειτα φωσκόλεια σύζυγός του, Κάτια Δανδουλάκη, ζει το δικό της βουκολικό δράμα.

*Η έξοδος του Μεσολογγίου (1965)

Ο σκηνοθέτης Δημήτρης Δούκας αναλαμβάνει να μας «μπάσει» μέσα από τα τείχη του Μεσολογγίου και να μας ξεναγήσει στο σκηνικό που επικρατούσε εκεί κατά την πολύμηνη πολιορκία της πόλης από τους Τούρκους. Ο Μάνος Κατράκης πλαισιώνεται από πολλούς φουστανελοφόρους που ετοιμάζονται για την ηρωική έξοδο, ενώ ταυτόχρονα στην αυλή του σουλτάνου εκτυλίσσεται φεστιβάλ χορού της κοιλιάς. Δυστυχώς, όλα αυτά, με τις γνωστές υπερβολές του επικού είδους και χωρίς την τεχνογνωσία για άρτια κινηματογραφική αισθητική.

*Η λίμνη των στεναγμών (1959)

Εμπνευσμένη από το ποίημα «Κυρά Φροσύνη» του Βαλαωρίτη, η ταινία αυτή προσπαθεί να μεταφέρει στο πανί την ιστορία του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και το τραγικό τέλος της Φροσύνης στη λίμνη το 1801. Η Γρηγόρης Γρηγορίου σκηνοθετεί, η Ειρήνη Παππά (ίσως το μόνο αξιόλογο «χαρτί» της ταινίας πρωταγωνιστεί, ενώ τον Μουχτάρ Πασά υποδύεται ο Ανδρέας Μπάρκουλης, πλαισιωμένος, ως είθισται, από δεκάδες παχουλούς τουρκαλάδες με γιγάντια φέσια και γιαταγάνια στερεωμένα στα ζωνάρια τους.

*Μπουμπουλίνα (1959)

Την ίδια χρονιά, η Ειρήνη Παππά αναλαμβάνει να ενσαρκώσει άλλη μία ηρωίδα του έθνους, την Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, που ως καπετάνισσα αναλαμβάνει να οργανώσει την επανάσταση στις Σπέτσες, διαθέτοντας για τις ανάγκες του αγώνα όλο της το βιος. Η φουστανέλα, το τσαρούχι και η φούντα φυσικά δεν λείπουν ούτε από αυτή την παραγωγή – αλλά αυτή τη φορά με νησιωτικό φόντο- σε σκηνοθεσία Κώστα Ανδρίτσου, ενώ στο πλευρό της Παππά βρίσκεται και πάλι ο Ανδρέας Μπάρκουλης ως Δημήτρης Γιαννούζας. Παίζουν ακόμη οι Νίκος Κούρκουλος, Γεωργία Βασιλειάδου, Αρτέμης Μάτσας και ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος στον ρόλο του… αγά.

Όλες οι Ταινίες