Το κάλπικο ζύγι: Η δικαιοσύνη κι οι ανθρώπινες σχέσεις

It feels like I'm talkin' to myself:
Ο Roth είναι σταθερή αξία στις αναγνωστικές μου επιλογές και σχεδόν ποτέ δεν μ’ απογοητεύει, παρά το παλιομοδίτικο κλίμα στα έργα του. Ωστόσο, βρίσκω πάντα τρόπους επικοινωνίας με την Αυστροουγγαρία των αρχών του αιώνα.

Probably find a way to complain about a Picasso painting:
Ο Άνζελμ Άιμπενσυτς εγκαταλείπει τη στρατιωτική καριέρα για τη γυναίκα του Ρεγγίνα και διορίζεται υπεύθυνος μέτρων και σταθμών σε μια ανατολική περιφέρεια, στο Ζλότογκροντ. Το μετανιώνει όμως γρήγορα. Αφενός επειδή νιώθει αποξενωμένος απ’ τη γυναίκα του. Κι αφετέρου επειδή η περιοχή βρίθει απατεώνων και διεφθαρμένων. Αυτός ωστόσο είναι μεθοδικός, ακέραιος και έντιμος χαρακτήρας, χωρίς διάθεση για συμβιβασμούς και ενδοτικές συμπεριφορές. Εντέλει, σταδιακά χάνει το ακέραιο του χαρακτήρα του κι εμπλέκεται σε απρέπειες και ατασθαλίες που χαρακτηρίζουν την κοινωνία στην οποία ζει.

Ανοίγω μια παρένθεση και σημειώνω ότι το βιβλίο του Roth (1937) μοιάζει με το πρόσφατα εκδοθέν στα ελληνικά βιβλίο του Graham Greene “Η καρδιά των πραγμάτων” (1948). Και στα δύο μυθιστορήματα υπάρχει ένας κρατικός λειτουργός. Υπεύθυνος μέτρων και σταθμών εδώ, υπαστυνόμος εκεί. Στα άκρα της Αυστροουγγαρίας εδώ, στα άκρα της Βρετανικής αυτοκρατορίας εκεί. Άνθρωποι κι οι δύο του καθήκοντος, τίμιοι, ηθικοί, άτεγκτοι, παλεύουν με το ντόπιο σαπισμένο σύστημα κι έχουν δοσοληψίες με εμπόρους που λυμαίνονται την περιοχή. Κι οι δυο ζουν έναν παρηκμασμένο γάμο, στον οποίο η γυναίκα τους βρίσκεται σε στενή εξωσυζυγική σχέση, και μπλέκονται συναισθηματικά μέσα σ’ αυτόν.

Ο Roth στηρίζει πολλά στον πρωταγωνιστή του, αν και δεν παρακολουθεί τα πράγματα από την οπτική του γωνία. Στην αρχή μάς μπερδεύει, καθώς για ένα μεγάλο διάστημα δεν καταλαβαίνουμε με ποια εστίαση προσεγγίζει την αλήθεια: Την απιστία της γυναίκας του Ρεγγίνα τη μαθαίνουμε από την οπτική γωνία του Άνζελμ (άρα είναι υποκειμενική και μπορεί λανθασμένη) ή από έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή που μιλάει ως παντογνώστης; Εντέλει, γρήγορα μαθαίνουμε αφενός την απιστία της Ρεγγίνα με τον γραμματέα του και αφετέρου τις απατεωνιές του κάπελα Λάυμπους Γιαντλόφκερ: Έτσι ανοίγουνε δύο μέτωπα, τα οποία θα δοκιμάσουν την ανθεκτικότητα και την ακεραιότητά του.

Τελικά, κι οι δύο αυτές απειλές τον ρίχνουν στην αγκαλιά της Ευφημίας, μια σχέση εγκλωβιστική, που τον κάνει να πίνει, να παραμελεί τα καθήκοντά του, να κατεβαίνει σιγά σιγά σε κατώτερα επίπεδα απ’ το βάθρο της ηθικής του.

Ο Roth τελικά δεν οδηγεί τα πράγματα σε μια εσωτερική καταβύθιση που θα αναδείκνυε την τραγικότητα του επιθεωρητή. Ο εσωτερικός του κόσμος περνά πιο γρήγορα απ’ ό,τι θα έπρεπε και η έμφαση δίνεται σε μια απόλυτη δικαιοσύνη, που έρχεται εν είδει Ιεράς Εξέτασης να καταδικάσει αθώους κι ένοχους, μεγαλοκαρχαρίες και φτωχοδιάβολους, πέλεκυς που έρχεται ανταποδοτικά να πλήξει εντέλει τον ίδιο τον “δικαστή”.

I exercise my right to express when I feel it's time:
Η παραμονή του κειμένου στο κοινωνικό θέμα της δικαιοσύνης, των ανθρώπινων σχέσεων και της άτεγκτης απονομής του δικαίου, χωρίς ανθρώπινες ευαισθησίες, νομίζω ότι του στέρησε τη διερεύνηση του ανθρώπινου ψυχισμού, που θα αναδείκνυε τα διλήμματα και τις αντιπαραθέσεις μέσα στη συνείδηση του καθενός. Έτσι, ο Greene έντεκα χρόνια μετά δίνει άλλη ρότα σε μια παρόμοια (αρχικά) ιστορία και κερδίζει όλο το βάθος που δεν μπόρεσε (ή δεν ήθελε) να δώσει ο Roth.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος