Τότε που ήταν καλό κορίτσι: Ένας «αλλιώτικος» Ροθ

Πριν το διαβάσω:
Γιατί το διάλεξα; Επειδή νιώθω μια έλξη - και μια άπωση - για τον αμερικάνο συγγραφέα. Τα μεγάλα του έργα μου φαίνονται μονομερή και εβραιόπληκτα, καθώς και απεχθώς αυτοβιογραφικά, ενώ η “Πολιομυελίτιδα”, που δεν επαινέθηκε τα μάλα, εμένα μου άρεσε.

Καθώς το διάβαζα:
Ο Φίλιπ Ροθ αργεί να μπει στο θέμα. Ξεκινά λίγο έκκεντρα με τον παππού Ουίλαρντ και συνεχίζει με τον γαμπρό του Ουάιτι, που είναι μέθυσος και ασκεί βία στην οικογένειά του. Και μετά από αυτήν την προγονική περιπλάνηση, εστιάζει στη Λούσι, εγγονή του πρώτου και κόρη του δεύτερου, που είναι και η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, εκεί γύρω στο 1950.

Η Λούσι δούλεψε σκληρά στο γαλακτοπωλείο του Λίμπερτι Σέντερ, για να μπορέσει να σπουδάσει κατόπιν στο κολέγιο. Θεωρεί την οικογένειά της «φρικτή», τον μεν πατέρα της ανάξιο αγάπης και τη μητέρα της θύμα που δεν μπορεί να πάρει την τύχη στα χέρια της. Αλλά και τις φίλες της τις απαξιώνει, ενώ τον Ρόι, συνομήλικό της ο οποίος την άφησε μετά από συνεχές φλερτάρισμα έγκυο, επιπόλαιο, κολλημένο με το σεξ, ανώριμο… Η Λούσι είναι ένας απόλυτος χαρακτήρας, άκαμπτος, που δύσκολα αγαπά τους ανθρώπους, τους βλέπει αφ’ υψηλού και δεν τους αφήνει να εισχωρήσουν στη ζωή της. Στην ουσία είναι ένας άνθρωπος που θέλει να κάνει το καλό και να το υποβάλει ή να το επιβάλει στους άλλους, έστω κι αν –σε ένα είδος αριστοτελικής περιπέτειας- αυτό συχνά γυρίζει μπούμερανγκ εις βάρος τους.

Το βιβλίο δεν είναι κλασικός Φίλιπ Ροθ. Δεν είναι βασισμένο σε αυτοβιογραφικά στοιχεία, δεν μιλάει για τους Εβραίους, δεν επικεντρώνεται σε έναν άνδρα πρωταγωνιστή. Έχει πρωτοκυκλοφορήσει το 1966, πριν δηλαδή ο αμερικάνος συγγραφέας παγιώσει τη γνωστή του γραφή και τα χαρακτηριστικά της. Γι’ αυτό, ενώ είναι ένα κείμενο σφριγηλό και αφηγηματικά καλογραμμένο, ίσως ξενίσει – θετικά ή αρνητικά - όσους έχουν συνηθίσει το αναμενόμενο ροθικό σύμπαν. Όμως κι αυτό δεν παύει να μιλάει για την οικογένεια και τα πάθη της, την αμερικάνικη οικογένεια που λειτουργούσε (κι ίσως λειτουργεί) με συμβάσεις, υποκρισίες και ethically correct κανόνες: η Λούσι λόγω της εγκυμοσύνης αναγκάζεται να παντρευτεί τον Ρόι, έστω και αν δεν είναι ερωτευμένη μαζί του.

Μπορεί αυτή καθαυτή η υπόθεση να μην είναι σήμερα συνταρακτική, αλλά η ίδια η μορφή της Λούσι έχει έντονη τραγικότητα. Το συγκλονιστικό τέλος της, που είχε προοικονομηθεί έγκαιρα, φτάνει με όρους κορύφωσης, με συγκρούσεις που αναδεικνύουν πλήρως τον χαρακτήρα, τα πιστεύω και τη στάση της απέναντι στους άλλους. Το δυναμικό κρεσέντο σε κάνει να ξαναδείς όλο το κείμενο υπό το πρίσμα μιας μεσσιανικής αντίληψης που είχε η ηρωίδα για τον εαυτό της: Οι άνθρωποι είναι κακοί, κακοί εκ φύσεως, και δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε τον Χριστό να τους σώσει, αλλά πρέπει να αναλάβουμε δράση. Απέναντι στον μέθυσο πατέρα της και την άβουλη μάνα της, στον νωθρό παππού της και τον ανώριμο άνδρα της δεν υπάρχει συγκατάβαση, αγάπη, διάθεση προσέγγισης αλλά η απηνής ματιά της και η ανάγκη για σύγκρουση και ταρακούνημα.

Δεν ξέρω αν η Λούσι και η συμπεριφορά της δείχνει την αυταρχική Αμερική του ’60 ή τη θρησκοληψία μερικών που νομίζουν ότι πρέπει να επιβάλλουν το σωστό, δεν ξέρω αν δείχνει τον δογματικό άνθρωπο που φτάνει στα όρια της τρέλας και τιμωρείται με νομοτελειακό τρόπο για την ύβριν του, αλλά το “Τότε που ήταν καλό κορίτσι” καρφώθηκε βαθιά στον νου μου για την δομή και την κορύφωση στα πρότυπα της αρχαίας τραγωδίας και της δεσολύσης με την οποία αυτή ερμηνεύει την ανθρώπινη ζωή, σαν μοίρα, αλλά όχι με τον ντετερμινιστικό τρόπο του αναπόφευκτου.

Αφού το διάβασα:
Το τέλος του έργου, ενός έργου που είναι ούτως ή άλλως μαεστρικά γραμμένο, καταξιώνει την αναμονή.

Πατριάρχης Φώτιος