Ερωτοτροπίες: Μικρό αριστούργημα από την Ισπανία

Ένας φόνος δεν είναι ίσως ο πιο ταιριαστός τρόπος για να αρχίσει ένα βιβλίο για τον έρωτα. Κι όμως ο ισπανός συγγραφέας καταφέρνει να πραγματευθεί με βάση έναν θάνατο τον έρωτα και τις ανθρώπινες σχέσεις, να φιλοτεχνήσει ένα μικρό αριστούργημα, να συνταιριάξει λογοτεχνία, φιλοσοφία και καθημερινότητα με τον πιο φυσικό τρόπο.

Κι όντως αυτό που κερδίζει από την πρώτη στιγμή τον αναγνώστη είναι η απλότητα με την οποία όλα λέγονται και γίνονται. Σαν να ήρθε η πραγματικότητα και να χύθηκε μέσα στις σελίδες του μυθιστορήματος, χωρίς κανένα ανθρώπινο χέρι να μεσολαβήσει. Όλα έρχονται φυσικά, αυθόρμητα, λογικά, χωρίς κενά και αμήχανες μεταβάσεις, χωρίς τίποτα να φαντάζει ξένο στον χαβιερμαριακό κόσμο. Κι αυτή η φυσικότητα, όσο κι αν διαστέλλεται με τις απόψεις που ακούγονται σαν στρώσεις φιλοσοφίας οι οποίες απλώνονται πάνω στο παντεσπάνι της αφήγησης, δεν μειώνεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας.

Ο Μιγέλ Ντεσβέρν σκοτώνεται, μάλλον από ένα ατύχημα, και αφήνει πίσω του τη γυναίκα του Λούισα με τα δυο τους παιδιά. Η αφηγήτρια, Μαρία Ντολθ, γνωρίζεται με τη χήρα, καθώς είχε προσέξει και είχε προσεχτεί από το ζευγάρι πριν τον θάνατο του Μιγέλ, και μαζί γνωρίζει τον φίλο της οικογένειας Χουάν Ντίαθ Βαρέλα. Αρχίζει λοιπόν ένα γαϊτανάκι ερωτοτροπιών, καθώς ο Ντίαθ Βαρέλα θα ήθελε να συνάψει δεσμό με τη Λουίσα, η Μαρία, παρ’ ότι το ξέρει, τα φτιάχνει μαζί του και ταυτόχρονα έχει stand by τον Λορένθο.

Το πρώτο δίλημμα αφορά τον Ντίαθ Βαρέλα, ο οποίος διστάζει να προχωρήσει στην κατάκτηση της Λουίσας όσο είναι ακόμα νωπό το πένθος και η ίδια αρνείται να αποκοπεί από τη θύμηση του άνδρα της. Ανάλογο δίλημμα, αλλά διαφορετικής φύσης, αντιμετωπίζει η Μαρία, όταν ανακαλύπτει άθελά της ότι ο αγαπημένος της ήταν ο ηθικός αυτουργός στον φόνο του φίλου του Μιγέλ. Κι εκεί περνούν από το μυαλό της σκέψεις περί έρωτα, θανάτου, φόνου, ηθικής, ενοχής και συν-ενοχής, για το τι θα κάνει, αν και δεν σκέφτηκε καθόλου σοβαρά να τον καταδώσει κ.ο.κ. Και τα διλήμματα εντείνονται όταν…

Ο Ισπανός πεζογράφος δεν σταματά να ελίσσεται και να προσθέτει νέα δεδομένα που αίρουν εν μέρει τις προηγούμενες αποφάσεις. Είναι για παράδειγμα η δολοφονία του Μιγέλ τόσο ιδιοτελής όσο φαίνεται ή υπάρχει άλλος λόγος που κάνει το δίλημμα πιο πολύπλοκο; Όσο προχωράμε δεν νιώθουμε να βαλτώνουμε επειδή κάθε νέο τουβλάκι ξαναδιαμορφώνει όλο το οικοδόμημα με καινούργιες νοητικές αμφιταλαντεύσεις.

Ολόκληρο το μυθιστόρημα του Marias είναι μια σειρά διαλόγων και μονολόγων που πραγματεύονται μια σειρά από διλήμματα. Ανάμεσα στον έρωτα και στον θάνατο, τον έρωτα και το πένθος, τη φιλία και την ερωτική προσήλωση, την απόσταση και την προσκόλληση, την αγάπη και την προδοσία… Κι όλα αυτά ναι μεν θεωρητικά, που σε άλλη περίπτωση θα μιλούσα για δοκιμιακές σχοινοτενείς παρεκκλίσεις, αλλά εδώ παίρνουν τη μορφή συλλογισμών επί πράξεων, ανάλυση κινήτρων επί δεδομένων επιλογών, ξεδίπλωμα της ηθικής που δεν ξέρει εκ των προτέρων πού μπορεί να φτάσει.

Για να στήσει όλο το οικοδόμημά του ο ισπανός συγγραφέας, που φαίνεται και είναι μεγάλη πένα, συνδυάζει τα γεγονότα, σαν φιτίλια πυροδότησης, και την ψυχολογική (και νοητική) αντίδραση των χαρακτήρων. Οι τελευταίοι αντιδρούν και σκέφτονται τόσο φυσικά, τόσο αναμενόμενα, που ξεχνάς ότι πρόκειται για ένα τεχνητό κατασκεύασμα. Τα πρόσωπα ζωντανεύουν τόσο “τρισδιάστατα”, αφού δεν αποκαλύπτονται μόνο οι κινήσεις τους αλλά κυρίως ο τρόπος σκέψης και ψυχικής αντίδρασης, που οι αναγνώστες τα βλέπουν μπροστά τους, δίπλα τους, στη διπλανή πολυθρόνα, να εξηγούν τις μικρές και μεγάλες τους σκέψεις, τους ενδοιασμούς, τα κίνητρα…

Το μυθιστόρημα αποκτά περισσότερο βάθος όσο διασταυρώνεται με τη νουβέλα “Ο συνταγματάρχης Σαμπέρ” του Μπαλζάκ και τους “Τρεις σωματοφύλακες”. Ειδικά στο πρώτο η ατελέσφορη επάνοδος του συνταγματάρχη από τη μάχη, ενώ όλοι –επίσημα και ανεπίσημα- τον είχαν για νεκρό προκαλεί προβλήματα, καθώς μετά από τόσο καιρό η γυναίκα του έχει ήδη παντρευτεί. Η “ανάστασή” του είναι ένα νέο πρόβλημα στην ομαλότητα που πήρε η ζωή ερήμην του και οι άνθρωποι, που όντως τον αγαπούσαν όσο ζούσε, έβαλαν τα πράγματα σε μια νέα σειρά και βολεύτηκαν με την απουσία του. Ανάλογα διλήμματα παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα του Δουμά κι όλα αυτά τα φέρνει ο Javier Marias στο προσκήνιο του δικού του έργου, για να αντικατοπτρίσει και να εμβαθύνει τους δικούς του προβληματισμούς.

Το εκκρεμές έρωτας – θάνατος είναι μια πολύ γόνιμη ταλάντωση που όσο κι αν φαίνεται πολυφορεμένη, είναι πάντα επίκαιρη και δεκτική νέων, συγκλονιστικών όπως αυτή του Marias, αναγνώσεων.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος