Ο κύκλος: Ο Μεγάλος Αδελφός στην εποχή του Facebook

Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν με κουλτούρα facebook, οι νέοι που απαξιώνουν το ιδιωτικό-οικογενειακό και προκρίνουν το δημόσιο-φιλοπαρεΐστικο, τα άτομα του σήμερα τα οποία θεοποιούν την παγκοσμιοποίηση και τις απειράριθμες (ψεύτικες) σχέσεις που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν και εν πολλοίς υπαγορεύουν, πρέπει να διαβάσουν αυτό το βιβλίο.

Ο αμερικάνος συγγραφέας πετυχαίνει κάτι ορατό που όμως ίσως μόνο εκείνος καταφέρνει να σκηνοθετήσει μπροστά στα μάτια μας τόσο εύγλωττα, τόσο παραστατικά, τόσο εύστοχα.

Η Μέι προσλαμβάνεται σε μια μεγάλη εταιρία τεχνολογίας, με το όνομα “Κύκλος”, και αναλαμβάνει τα καθήκοντά της με ενθουσιασμό για αυτήν τη μεγάλη ευκαιρία. Τα πράγματα φαίνονται τέλεια, αφού οι εγκαταστάσεις είναι ιδανικές, η μέριμνα των άλλων γι’ αυτήν ιδιαίτερη, οι δυνατότητες για εργασία, ψυχαγωγία και επικοινωνία μέσα στον Κύκλο είναι απίστευτες, οι προσωπικές της έγνοιες, όπως η αρρώστια του πατέρα της, τυγχάνουν άμεσης φροντίδας από την εταιρία.

Τα παράξενα ξεκινούν από τις άμεσες ή έμμεσες απαιτήσεις του Κύκλου από τα μέλη του, όχι μόνο να αφιερώνουν όλο τους το είναι στη δουλειά τους ώστε να πλησιάσουν το τέλειο, αλλά και να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες των άλλων μελών, ώστε να βρίσκονται σε μια συνεχή κοινωνικότητα. Και με βάση αυτήν την κατεύθυνση απαιτείται, μέσα στην Κύκλεια λογική, να αναρτούν συνεχώς εμπειρίες, να κάνουν likes ή να σχολιάζουν τις εμπειρίες των άλλων, να συμμετέχουν σε γκρουπ και γενικά να βρίσκονται σε ένα διαρκές δίκτυο ανταλλαγών και επαφών.

Ο Eggers αποδίδει εξαιρετικά την ιδέα με το αφηγηματικό ξεδίπλωμα του μυθιστορήματος, ενώ ταυτόχρονα αποδίδει και τη φιλοσοφία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου ο καθένας δεν έχει απλώς άπειρες δυνατότητες αλλά έχει (άτυπες μεν, επιτακτικές δε) υποχρεώσεις να ενημερώνει για τη ζωή του και να επιδρά με τους άλλους, σε έναν αέναο κύκλο επαφών. Έτσι, η ιδιωτική ζωή εκτίθεται, καθώς αυτό θεωρείται must σε μια ψηφιακή κοινωνία, όπου όλα περνούν μέσα από το facebook και το twitter. Με αυτήν όμως τη λογική, η ιδιωτική ζωή εξαερώνεται και όλα διοχετεύονται στη χοάνη της δημόσιας σφαίρας, όχι ως συλλογικότητα και αλληλεγγύη αλλά ως μαζοποίηση, εκθεσιμότητα και υποχρεωτική διαφάνεια. Οι άνθρωποι δεν έχουν προσωπικό χώρο, αλλά ζουν σε ένα τεράστιο γυάλινο δωμάτιο, ορατό σε όλους.

Το βιβλίο αντικατοπτρίζει το “άγχος της εκθέσιμης πολλαπλότητας” που γεμίζει τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο τελευταίος οφείλει να έχει σχέσεις, φίλους και οικογενειακούς δεσμούς, να έχει χόμπι και να τα μοιράζεται, ο ιστολόγος ανάλογα να έχει τόσους επισκέπτες ημερησίως, να δέχεται τόσα σχόλια, να μπαίνει κι αυτός σε τόσα μπλογκ, να μετρά τα στατιστικά του, να ανοίγεται, να συμμετέχει, να παίζει πολλαπλούς ρόλους, να διασυνδέεται μέσω facebook, να ποστάρει, να κλικάρει, να… Η ποιότητα των σχέσεων έχει αντικατασταθεί με την ποσότητα των “φίλων”. Ο ιδιωτικός, σιωπηλός βίος, στον οποίο μπορεί κανείς να βουλιάξει σε μια άκρη και να διαβάσει, θεωρείται ιδιωτεία. Η απομόνωση αντικοινωνική συμπεριφορά. Η προστασία προσωπικών δεδομένων αδιαφάνεια. Το βιβλίο σου πετάει κατάμουτρα το άγχος της εποχής, που όλο και ζητά από σένα να δίνεις ατέρμονα το “παρών”.

Σε αυτό το φουτουριστικό μυθιστόρημα, σε αυτό το μυθιστόρημα ιδεών, συγκρούονται ο ψηφιακός ολοκληρωτισμός, που ρουφά τα πάντα μέσα του, και ο εναλλακτικός βίος της ατομικής αυτονομίας. Δυστυχώς, το μήνυμα του έργου είναι απαισιόδοξο. Όχι μόνο επειδή στο τέλος ο Κύκλος νικά και καταπνίγει εν τοις πράγμασι κάθε απόπειρα αντίστασης, αλλά κυρίως επειδή το κείμενο με τη συγχώνευση τακτικών Ζούκερμαν, επέλασης facebook, δολοφονίας πριγκίπισσας Νταϊάνας από τους διώκτες παπαράτσι, ολοκληρωτικής δημοκρατίας, κυβερνητικής τρομοκρατίας κ.ο.κ. πείθει ότι η πραγματικότητα οδεύει αργά ή γρήγορα προς τα εκεί.

Ο blogger Πατριάρχης Φώτιος