Όσα είδαμε στην Agora της αθηναϊκής Biennale

Κείμενο: Γιάννης Ασδραχάς
Φωτογραφίες: Μαριάνα Μπίστη 

Οι χιλιάδες φωτεινές κουκίδες που σχημάτιζαν τα κωδικοποιημένα ονόματα των εταιρειών και την τιμή των μετοχών στο παλαιό κτήριο του χρηματιστηρίου στην οδό Σοφοκλέους είναι αναμμένες ξανά. Με πράσινους, κόκκινους και κίτρινους χρωματισμούς σχηματίζουν την εικόνα της χρηματιστηριακής κίνησης όπως είχε διαμορφωθεί στη συνεδρίαση της 26ης Ιουνίου του 2007. Δεν πρόκειται για το φάντασμα των καλών εποχών του «ναού του χρήματος» όταν η λέξη κρίση στα ΜΜΕ εμφανιζόταν σε ρεπορτάζ για γάμους και σχέσεις «επωνύμων». Αλλά για την πιο έκδηλη κίνηση της κατάληψης του νεοκλασικής αισθητικής κτηρίου από δυνάμεις της τέχνης, από τους καλλιτέχνες της Μπιενάλε της Αθήνας. Το ταμπλό του χρηματιστηρίου, έργο του εικαστικού καθηγητή στην ΑΣΚΤ Γιώργου Χαρβαλιά, βρίσκεται στην κεντρική αίθουσα του κτηρίου που έζησε ιλιγγιώδεις ανόδους και κατακόρυφες καθιζήσεις του δείκτη τιμών.

Στην τέταρτη παρουσία της Μπιενάλε στον εικαστικό χάρτη με γενική θεματική «Agora», το ερώτημα που θέτουν οι διοργανωτές είναι «Και τώρα τι;». Την απάντηση καλούνται να εκμαιεύσουν οι επισκέπτες από το υλικό που παρουσιάζουν 70 καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μία διαδικασία αμφίδρομη ανάμεσα στον επισκέπτη και τον καλλιτέχνη που ορίζεται με την ευρύτητα της έννοιας «Αγορά», του τόπου συνάθροισης όπου συντελείται η διάχυση ιδεών, απόψεων και τάσεων σε ζητήματα που άπτονται της καθημερινότητας.

Το στίγμα της φετινής διοργάνωσης είναι πολιτικό και οι διαστάσεις του καθορίζονται από τις τρέχουσες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Η ανίχνευση του στίγματος συντελείται από τον θεατή μέσα από τα μεγάλων και μικρών διαστάσεων έργα που εκπροσωπούν όλες τις προεκτάσεις του εικαστικού πεδίου έκφρασης: από ζωγραφική και γλυπτική έως ηχητικές εγκαταστάσεις, χορό, περφόρμανς. Επίσης κατά τη διάρκεια της Μπιενάλε θα πραγματοποιηθούν εργαστήρια, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, ακόμα και οικονομικό φόρουμ, με τη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων οικονομολόγων.

Η ιδιαιτερότητα της φετινής Μπιενάλε είναι ότι ενεργοποιεί για πρώτη φορά ένα συνεργατικό μοντέλο, μια διαδικασία ζυμώσεων μεταξύ επαγγελματιών με διαφορετικό υπόβαθρο. Συγκεκριμένα την «Agora» επιμελείται μία ομάδα που αποτελείται από 40 επαγγελματίες από διαφορετικούς χώρους (επιμελητές εκθέσεων, θεωρητικοί, επαγγελματίες του χώρου της δημιουργίας) δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για ένα συλλογικό πείραμα.

«Έχουμε πια καταλήξει πως η Μπιενάλε δεν είναι μόνο μία μεγάλης κλίμακας έκθεση αλλά ένα γεγονός ευρείας απήχησης και ως τέτοιο το σχεδιάζουμε» σημειώνουν σχετικά οι ιδρυτές και διευθυντές της Μπιενάλε Ξένια Καλπασόγλου και Πολύδωρος Καρυοφύλης (γνωστός ως Poka-yio) λέγοντας ότι φέτος προσπαθούν να παράγουν ένα νέο συλλογικό αφήγημα με το δεδομένο ότι η Μπιενάλε θα «αποτελέσει ένα τόπο παραγωγής λόγου, καθώς επίσης και να πραγματευτεί μία σειρά από κοινά ζητήματα, εξερευνώντας παράλληλα τις δυνατότητες αλλά και τα όρια της συμμετοχής και της συλλογικότητας».
Όσο για το τι απέφυγε η φετινή διοργάνωση; Όπως διευκρινίζει ο Πολύδωρος Καρυοφύλης «να φύγουμε απ’ αυτήν την εσώκλειστη, ναρκισσιστική συμπεριφορά των καλλιτεχνών για να περάσουμε σε κάτι διαφορετικό. Να κάνουμε ένα γεγονός. Αυτό που εμείς αποκαλούμε κοινωνικό γεγονός». Αυτό που ξεχωρίζει στη φετινή διοργάνωση, όπως προσθέτει ο Πολύδωρος Καρυοφύλης, είναι οι «λεπτές διαβαθμίσεις συναισθημάτων που αφουγκράζονται οι ευαίσθητες κεραίες των καλλιτεχνών. Η καταγραφή ενός μουδιάσματος, μιας αμφιβολίας και βεβαίως μια μελαγχολία».



Περιήγηση στην Agora

Στην κεντρική αίθουσα, δύο επιγραφές, η μία σε επίμηκες ταμπλό και η άλλη με νέον σωλήνες επιβάλλονται στον χώρο ως σχόλια για την προϊστορία του. «Money-Money! That is always the danger with you» είναι η επιγραφή του Δημήτρη Ντοκατζή που προέρχεται από τη νουβέλα της Αγκάθα Κρίστι «Ο Μυστικός Αντίπαλος». Η υπαινικτική φράση στο πρώην ιερό του κεφαλαίου συμβαδίζει και με το περιεχόμενο του βιβλίου στο οποίο ένα ζευγάρι ανέργων προκαλεί αναστάτωση στις υπηρεσίες κατασκοπίας του μεσοπολεμικού Λονδίνου.

Στον κυρίως χώρο δεσπόζει, η φωτεινή πινακίδα από νέον του Δανού ντιζάινερ, Τόμας Πούλσεν με την πρόταση «Your success is your amnesia» (Η επιτυχία σου είναι η αμνησία σου). Η σημειολογία αυτών των λέξεων εγείρει ερωτήματα σχετικά με τη συλλογική επίγνωση της κοινωνικοπολιτικής αποτελεσματικότητας.

Στη στέγη επιβάλλεται το έργο του Ιρανού καλλιτέχνη Αbbas Akhavan. Πρόκειται για μία παραλλαγή της «μπλε ασπίδας», του παγκόσμιου συμβόλου των χώρων πολιτιστικής κληρονομιάς. Στη χρήση του στο χρηματιστήριο, ο καλλιτέχνης σχολιάζει ένα αξιακό σύστημα στο οποίο η νομισματική αξία πρέπει να προστατευτεί.



Στον κεντρικό χώρο φιλοξενείται η ελληνική ομάδα ΦΥΤΑ. Κυρίως μέσω μίας γιγαντοοθόνης αναδύεται η «χαοαισθητική» τους που συνδυάζει σκόρπιες αναφορές στην ντανταϊστική ποίηση, τους ψευδοπαραδοσιακούς απόηχους και τους ανθελληνικούς ισχυρισμούς με τη χρήση απροκάλυπτης δυσλεξίας. Το κύριο σώμα της έκθεσης βρίσκεται στον πρώτο όροφο του κτηρίου, εκεί που στεγάζονταν οι διοικητικές υπηρεσίες του χρηματιστηρίου.

Σε έναν από του διαδρόμους, ένας συμπαγής κύβος από ροζ κεραμικό πυλό αφήνει στη βάση του να φανούν τα πόδια από καρέκλες άλλης εποχής. Πρόκειται για το έργο του γλύπτη Νίκου Τρανού με τίτλο «καταστροφικό». Ο καλλιτέχνης υποδηλώνει με αυτή τη γλυπτική σύνθεση την τήξη ενός πυρηνικού αντιδραστήρα που απειλεί την ανθρωπότητα.



Η καταναλωτική και μηντιακή κουλτούρα απασχολεί τη γεννημένη στη Βαρκελώνη Ester Partegas. Το έργο που παρουσιάζει είναι ένα κολάζ από φωτογραφίες, κηλίδες μπογιάς και αποκόμματα εφημερίδων. Σκοπός της είναι η βαθύτερη διερεύνηση της ατομικότητας και του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσονται οι σχέσεις στην σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία.

Στημένα στο τοίχο πανό που η επιφάνια των συνθημάτων είναι από ισοθερμικό υλικό -το οποίο χρησιμοποιείται ως κουβέρτα σε καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης- είναι η πρόταση του μεξικάνου καλλιτέχνη Gabriel Kuri. Τα ερωτήματα που θέτει αφορούν το νόημα που μπορούν να έχουν οι συνεχείς πορείες διαμαρτυρίας, καθώς και οι δυνατότητες που προσφέρουν ουσιαστικά για βελτίωση της παρούσας κατάστασης.

Στη φωτογραφία του με τίτλο «Boots» ο Ολλανδός Roman Signer παρουσιάζει πάνω σε ασπρόμαυρο αρνητικό την ροή του νερού γύρω από μία μπότα που εναπόθεσε σε ένα ρυάκι. Το έργο, όπως σημειώνεται, καταγράφει τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει ένα απρόβλεπτο γεγονός στην καθημερινή ζωή.

Στην εγκατάσταση με τίτλο «Τρύφηλος Πορθητής» η ομάδα Arbit City Group παρουσιάζει μακέτες, σχέδια, αρχιτεκτονικά προπλάσματα που αφορούν αναπλάσεις υποθετικών αναπλάσεων του αστικού ιστού. Όπως σημειώνεται, η παρουσίαση αφορά «την αναποτελεσματική ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου, την προπαγανδιστική χρήση της δημόσιας τέχνης και την επίκαιρη αν όχι μόνιμη χειραγωγική εξωγενή συμβολή με τη μορφή ενός γενναίου σωτήρα».

Η Ann Kleberg συμμετέχει με φωτογραφίες από τη σειρά “back and forth”. Τα παιγνιώδη και δηκτικά έργα με θέμα μια γυναίκα που προσπαθεί να ισορροπήσει τα χαρτόκουτα που κρατά είναι ένας στοχασμός στην καθ' αυτή φύση της πρακτικής της τέχνης.

Μελανόμορφα πήλινα πιάτα με περιμετρικές επιγραφές που περιέχουν και ελληνικές λέξεις από το λεξιλόγιο της κρίσης, όπως κούρεμα, δάνειο, πίστωση, και σε κάποια στο κέντρο τους εξέχει μία μέδουσα, πλάι στο σύμβολο του ευρώ, είναι η συμμετοχή του αυστριακού καλλιτέχνη Rainer Hanahi που ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Το υλικό είναι μέρος του εν εξελίξει project του με τίτλο «Credit, Crunch, Crisis». Το κίνητρο του όπως ο ίδιος σημειώνει ήταν ένας «αισχρός συνδυασμός ανεξέλεγκτης αγοράς και πρακτικών που εφαρμόζονται από μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και πολιτικά συμφέροντα».

Ο Fernando-Garcia-Dory παρουσιάζει την πρόοδο του Department of Islands, ενός πρότζεκτ το οποίο ξεκίνησε το 2009 και πραγματοποιείται σε συνεργασία με την ομάδα «Οι Αρχιτέκτονες της Φάλαινας». Σε αυτό το εν εξελίξει παρεμβατικό πρότζεκτ εξετάζει τα νησιά του Ειρηνικού, της Καραϊβικής και της Μεσογείου ως ημιπερίκλειστα οικοσυστήματα, όπου οι τοπικές οικονομίες υποκύπτουν στο πολλά υποσχόμενο θέαμα ενός επίγειου παραδείσου. Η δουλειά του που παρουσιάζεται στην Αθηναϊκή Μπιενάλε αφορά το έθιμο των Κουδουνάδων της Σκύρου.

Η Λήδα Παπακωνσταντίνου, ο άνθρωπος ορχήστρα των τριών παραστάσεων του σπετσιώτικου θεάτρου από το 1975 έως το 1979, παρουσιάζει αρχειακό υλικό από τα δρώμενα όπως φωτογραφίες, αφίσες, κουστούμια και σκηνικά.



Στη «Μπιενάλε» της Αθήνας συμμετέχουν οι καλλιτέχνες και οι ομάδες:

A Whale’s Architects, Abbas Akhavan, ABROAD, David Adler, Δημήτρης Αντωνίου, Γιάννα Ανδρεάδη, Arbit City Group, Artbank, Οι Αρχιτέκτονες της Φάλαινας, Ανέστης Αζάς, Art & Economics Group (Tanja Ostojic, Dimitri Kleiner, David Rych), Αξία, Bertille Bak, Economic Forum, Erica Baum, Bernd & Hilla Becher, Dave Beech, Matei Bejenaru, Βασίλης Βλασταράς, Blitz, Iain Boal, Irina Botea, Tania Bruguera, Campus Novel, Charley Case, Giuseppe Chico & Barbara Matijević, Neil Cummings, Bruce Gilbert and BAW, Nuria Güell, Dashndem, Anthony Davis, Design 99, Sam Durant, Charles Esche, Fallen Fruit, Heiner Flessbeck, FYTA, Rainer Ganahl, Nikolaus Gansterer & Emma Cocker, Fernando Garcia-Dory, Φωτεινή Γουσέτη και Ταξιδευτές Πολιτισμού, Grupo Etcetera, Severin Guelpa, Jan Peter Hammer, Paul Handley, David Harvey, Ακτιβιστική Ομάδα Θεάτρου του Καταπιεσμένου, Γιώτα Ιωαννίδου, Γιάννης Καλαϊτζής, Nazima Kadir, Valentina Karga & Pieterjan Grandry, Gareth Kennedy & Sarah Browne, Κέντρο Έρευνας και Διάδοσης Μουσικής Ραδιουργίας, Anja Kirschner & David Panos, Anna Kleberg, Ika Knezevic, Μαρία Κόντη, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, AGORA Κύκλος, Ζήσης Κοτιώνης, Gabriel Kuri, Kyklos Ensemble, Mara Maglione, Gosalyn Mallard, Paolo Manasse, Τζένη Μαρκέτου, Gabriel Mascaro, Κωνσταντίνος Μίχος, Μανώλης Μπαμπούσης, Ο Νέος Παρθενώνας, Never the Same, Vladimir Nikolic, Νομαδική Κουζίνα / Σχεδία, Δημήτρης Ντοκατζής, Navid Nuur, OKK Actiongroup, Boris Ondreicka, Geof Oppenheimer, Γεωργία Παΐζη, Γιώργος Παπαδάκης, Πάνος Παπαδόπουλος, Ηλίας Παπαϊωάνου, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Ester Partegàs, Pil & Galia Kollectiv, Adrian Piper, Vito Polito, Sally Potter, Αντώνης Πίττας, Anja Puntari, Thomas Poulsen / FOS, Θοδωρής Προδρομίδης, Pre-Institutional Critique Workshop, Qualia, Radio Materiality, Gene Ray, Ραϋμόνδος, Lucrezia Reichlin, Steve Reinke, Oliver Ressler, Juan Carlos Romero, Ρόμβος, Frances Ruane, Salinas / Bergman, Salon de Vortex, Σε Θέλω σα Χώρα, Marinella Senatore, Roman Signer, Laurie Simmons, Πάνος Σκλαβενίτης, Deb Sokolow, Soo-Young Kim, Άσπα Στασινοπούλου, Γιάννης Σταυρακάκης, Hito Steyerl, Superstudio, Amund Sjøllie Sveen, Η Τέχνη ως Συντελεστής Αλλαγής, Πέτρος Τουλούδης, Νίκος Τρανός, Κώστας Τσώλης, Λουκάς Τσούκαλης, Vital Space, Peter Watkins, Wooloo, Mi You & Lisa Bensel, Ζάφος Ξαγοράρης, Γιώργος Χαρβαλιάς, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, Κατερίνα Χρηστίδη, Event as Process, Οι μη Σοβαρές Διαλέξεις, Το Συμβάν ως Διαδικασία, Η Ελληνική «Ιδιαιτερότητα» και Ευρωπαϊκή «Κανονικότητα», Δημιουργικές Εναλλακτικές Προτάσεις για Έξοδο από τη Χρεοκοπία, Υπονομευτική Κατάφαση και Υπερταύτιση, It Takes Two to Tango.

Η διοργάνωση επεκτείνεται και στους χώρους του «Camp» (Ευπόλιδος 4, πλατείας Κοτζιά).
Το εισιτήριο διαρκείας κοστίζει 8 ευρώ και θα ισχύει καθ' όλη τη διάρκεια των δύο μηνών της 4ης Μπιενάλε της Αθήνας και για όλες τις εκδηλώσεις της. Επίσης, διατίθενται εισιτήρια ημερήσιας επίσκεψης στα 5 ευρώ.