Προσεγγίζοντας τον Σουρεαλισμό: Η Άνδρος είναι σουρεάλ!

του Γιάννη Ασδραχά

Στη γεωγραφία της τέχνης το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή στην Χώρα της Άνδρου θα βρίσκεται αυτό το καλοκαίρι “πάνω και πέρα από την πραγματικότητα”. Αυτή η εξωπραγματική σύμβαση αφορά ένα από τα πιο σημαντικά και ανατρεπτικότερα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου αιώνα, τον Σουρεαλισμό. Υπό τον εύγλωτο τίτλο «Προσεγγίζοντας τον Σουρεαλισμό», στους χώρους του μουσείου από την 1η Ιουλίου παρουσιάζεται ένα θεματικό αφιέρωμα σε αυτό το κίνημα διαμαρτυρίας και ανατροπής των μέχρι τότε «καλώς κειμένων» στον χώρο της τέχνης.

Ο Σουρεαλισμός –υπερρεαλισμός στην ελληνική του μετάφραση– γονιμοποιήθηκε καταρχάς στον έμμετρο λόγο και συνακόλουθα στις εικαστικές τέχνες. Ο όρος επινοήθηκε το 1917 από το Γάλλο ποιητή Γκιγιώμ Απολλιναίρ, ο οποίος τον χρησιμοποίησε χαρακτηρίζοντας το παράδοξο θεατρικό έργο του "Οι Μαστοί του Τειρεσία" ως «υπερρεαλιστικό δράμα» (drame surrealiste) από τις γαλλικές λέξεις sur (επάνω, επί) και réalisme (ρεαλισμός, πραγματικότητα).

Αυτό το κίνημα χωρίς να αποτελέσει σχολή αισθητικής, με κριτήρια και κυρίαρχη φροντίδα όχι το αισθητικά ωραίο αλλά το δραστικά πνευματικό, έθεσε στον πυρήνα του προβληματισμού και των επιδιώξεών του τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε «να αλλάξει την ζωή». Κυρίαρχο γενεσιουργό στοιχείο του Σουρεαλισμού είναι ο αυθορμητισμός, ο αυτοματισμός της γραφής, η παραδοξολογία, η δύναμη του ονείρου, της δημιουργικής φαντασίας και των δυνάμεων που βρίσκονται εγκλωβισμένες στην ψυχή. Το κίνημα
κατάφερε με ασυγκράτητη ορμή και σθένος να ανατρέψει καθιερωμένα εικονογραφικά σχήματα, ήθη και αρχές που προσδιόριζαν την πολιτισμική συμπεριφορά της μεταπολεμικής κοινωνίας. Θα ήταν αδύνατον να εξαντληθεί στα όρια ενός περιορισμένων τεχνικών, ερευνητικών και οικονομικών δυνατοτήτων αφιερώματος.

Στην έκθεση "Προσεγγίζοντας τον Σουρεαλισμό", ο κόσμος του σουρεαλισμού φανερώνεται στον επισκέπτη μέσα από κολλάζ, ζωγραφικά έργα, γλυπτά, κατασκευές, χαρακτικά, φωτογραφίες-καθώς και αρχεία εξαιρετικού ενδιαφέροντος με τις υπογραφές Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. Συνολικά αυτή η προσέγγιση συντελείται μέσα από 100 περίπου εκθέματα με τις υπογραφές των Μαρ Ρέι, Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, Αντρέ Μπρετόν, Λουί Αραγκόν, Πολ Ελιάρ, Μαξ Ερνστ, Ρενέ Μαργκρίτ, Ανδρέα Εμπειρίκου, Νίκου Εγγονόπουλου, Οδυσσέα Ελύτη κ.α.
 
Το αφιέρωμα αποτελείται από δύο σκέλη:

Το πρώτο μέρος, που θα αποτελεί και τον κύριο άξονα του αφιερώματος, θα αναφέρεται στην ιστορική διάσταση του κινήματος, το οποίο καθοριστικά επηρέασε τον 20ο αιώνα, με έργα είκοσι περίπου καλλιτεχνών και αρχειακό υλικό αυτών που το συγκρότησαν, αλλά και όσων στην πορεία προσχώρησαν σ’ αυτό.

Στο δεύτερο μέρος θα γίνεται λογοτεχνική και εικαστική αναφορά στα ονόματα που συγκρότησαν τον ελληνικό υπερρεαλισμό. Όπως ο τίτλος της έκθεσης εμφατικά δηλώνει, σκοπός της έκθεσης, είναι να προσεγγίσει και να μεταφέρει στον αποδέκτη το μήνυμα μιας τέχνης η οποία «επειδή τόλμησε να ανοίξει νέους ορίζοντες, να βαδίσει σε αχαρτογράφητους δρόμους της ψυχής, μέσα από απαξιωτικούς αρχικά χλευασμούς, την απροσδιοριστία, την ρευστότητα, τις απολυταρχικές συμπεριφορές, τις πολιτικές διχογνωμίες και αποβολές ακόμα μελών, που συγκρότησαν την αρχική ομάδα, κατάφερε στην πορεία να βρει την δικαίωση και την αποδοχή από τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα και να επηρεάσει ως έναν βαθμό την κοινωνική και πολιτισμική συμπεριφορά τους».
 
Όπως υπογραμμίζει ο διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κυριάκος Κουτσομάλλης, επιδίωξη του αφιερώματος είναι να «προσεγγίσει και να φέρει κοντά στον αποδέκτη του απόψεις, θέσεις και αρχές αυτού του κινήματος, το οποίο με τεκτονική ισχύ έθεσε εκτός πλαισίου δημιουργίας το έλλογο της γραφής, για να επιβεβαιώσει ότι, με κριτήρια τον αυθορμητισμό, τον αυτοματισμό, το ανοίκειο και την παραδοξολογία, οι επαναστάσεις και ανατροπές προκύπτουν και από τα ανεφάρμοστα του ορθολογισμού ο οποίος, αδυνατώντας να ενεργήσει αντισταθμιστικά και εξισορροπητικά με τον ψυχισμό και το συναίσθημα, εξωθεί την ψυχή να εκφράσει την αγωνία της αναζητώντας διέξοδο προς το ασταθές, το ρευστό και ευμετάβλητο της δήθεν ευτραπελίας, η οποία με τη σειρά της επαληθεύει ότι στην τέχνη η συνισταμένη δεν καθορίζεται πάντα από τον τρόπο με τον οποίο οι συνιστώσες επενεργούν».
 
Μία προσωπική της ανάμνηση σαν μικρό πρόλογο παραθέτει στο κατάλογο της έκθεσης η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ την συνάντηση της με τον πατριάρχη του υπερρεαλισμού Αντρέ Μπρετόν: «Σαν άκουσε ότι είμαι Ελληνίδα, μου είπε ότι η γυναίκα του βρισκόταν στην Ελλάδα για διακοπές. Στην ερώτησή μου γιατί δεν την ακολούθησε στον ωραίο αυτό τόπο, αγριεμένος σχεδόν, με ρώτησε αν εγώ στην Κατοχή πήγα για αναψυχή στη Γερμανία. Μπρος στην ειλικρινή μου απορία για τον αναπάντεχο αυτόν συσχετισμό (που θεώρησα σχεδόν υπερρεαλιστική παρατήρηση), πρόσθεσε: «Εδώ και δυόμιση χιλιάδες χρόνια είμαστε σκλάβοι του ελληνικού πνεύματος και θέλετε να πάω εγώ ταξίδι σ’αυτήν τη χώρα;». Βέβαια ανταπάντησα ότι η θέση του αυτή στεριώνει απόλυτα την πεποίθηση για την αδιάλειπτη ελληνική ιστορική συνέχεια που έχουν οι Έλληνες για την μακραίωνη ιστορία τους».

Ο λόγος που αναφέρει το γεγονός, όπως συνεχίζει η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ, είναι για να τονίσει την οργανική απέχθεια των υπερρεαλιστών για «κάθε τι το ορθολογικά οργανωμένο, για την κλασική δηλαδή αρχαιότητα. Άλλωστε στον συναισθηματικό τους χάρτη δεν βρήκε θέση η Αθήνα, ενώ σε περίοπτη θέση σημειώνεται η Κωνσταντινούπολη. Απόδειξη του ότι η βυζαντινή τέχνη, με τις εξαϋλωμένες μορφές της αγιοσύνης (δεν λέω των αγίων) είναι πολύ πιο κοντά στο πνεύμα των καλλιτεχνών της υπερρεαλιστικής τεχνοτροπίας από την ολόσωμη ρεαλιστική ή ιδεαλιστική γλυπτική μορφή των αρχαίων θεοτήτων».

Η έκδοση που θα συνοδεύει την έκθεση (θα κυκλοφορήσει από τον εκδοτικό οίκο Μικρή Άρκτος σε ελληνικά και αγγλικά) θα περιλαμβάνει εισαγωγικό κείμενο του Κυριάκου Κουτσομάλλη, καθώς και κείμενα των Ελένης Γλύκατζη Αρβελέρ, Νάντιας Αργυροπούλου, Ιουλίτας Ηλιοπούλου Νίκης Λοϊζίδη, Νάνου Βαλαωρίτη και Αλέκου Φασιανού.
Στα πλαίσια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν συμπληρωματικές εκδηλώσεις, όπως η συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα το σουρεαλισμό και ομιλητές εξέχουσες προσωπικότητες των γραμμάτων και συντονίστρια όπως κάθε χρόνο την Πρύτανη Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ.

Info:
Προσεγγίζοντας τον Σουρεαλισμό
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Χώρα, Άνδρος, τηλ.:  τηλ. 22820 22444
Διάρκεια έκθεσης: 1η Ιουλίου έως 30 Σεπτεμβρίου 2012
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Σάββατο 10.00-14.00 & 18.00-20.00, Κυριακή 10.00-14.00, Τρίτη κλειστά